İkinci dünya müharibəsindən sonra sovet ordusunda xidmət etmiş azərbaycanlıların əksəri Stalinin represiyyaları ilə üzləşmişlər. O zaman Alman ordusunda xidmət edən yüzlərlə Azərbaycanlı müharibədən sonra əsir düşmüş idi və Amerika ordusu onların böyük bir hissəsini Stalinə təhvil vermiş idi. Misir və Türkiyənin işə qarışması dan sonra onların çoxunu xilas etmək olmuş idi.
Əsir düşən Legionerlərin taleyi isə bəlli idi: Güllələnmə..
Lakin bu represiyyalara təkcə legionerlər məruz qalmayıblar. Sovet ordusu tərkibində döyüşlərdə və Avropa partizan hərəkatında olmuş azərbaycanlılar da Stalinin əmri ilə ya güllələnmiş ya da vətən xaini adı ilə 15-20 il həbs cəzası alıblar. Arxivlərdə o zaman Sibir və digər ərazilərdə həbs düşərgələrində olmuş yaxud havaya dözməyərək ölmüş azərbaycanlılar haqqında kifayət qədər məlumat var. Stalinin qorxusundan vətənə qayıtmayan Hollandiyanın milli qəhrəmanı , kral ailəsinin üzvü Medo ləqləbli partizan Məmməd Məmmədovun adını çəkə bilərəm. Eyni zamanda uzun zaman vətənə qayıtmayan , lakin sonradan doğma Şəki şəhərinə geri dönən Fransanın milli qəhrəmanı olan Əhmədiyyə Cəbrayılovun da uzun zaman təyziqlərə məruz qalmasını qeyd edə bilərəm. Həmçinin Mixaylo ləqəbli Mehdi Hüseynzadəyə uzun zaman düşmən kimi baxılması da bir faktdır. .
Bu kimi yüzlərlə fakt söyləmək olar, lakin bir nəfər, İtaliyanın milli qəhrəmanı olan, İtaliyanın faşistlərdən təmizlənməsində xüsusi rolu olan, Mixaylodan daha çox tanınan Naxçıvan şəhərində anadan olan Əli Babayev haqqında qeydlər etmək istəyirəm.
Əli Babayev müharibə başlayan gün orduya çağırılır və döyüşlərə göndərilir. 1943-ci ildə almanlara əsir düşməsinə baxmayaraq legionerlərin köməyi ilə düşərgədən qaçır. 25 mart 1944-cü ildən İtaliyan partizanlarına qoşulub, Pyetto (Piotto) ləqəbi ilə tanınmışdır. Sovet Ordusunun hərbi əsirlərindən ibarət Çapayev batalyonunu yaratmış və komandiri olmuşdur. Əli Babayev , Harribaldi adına batalyonun komandiri olmuş, döyüşlərdəki igidliyinə görə İtaliyanın “Hərbi şücaətə görə” gümüş medalı ilə təltif olunmuşdur. İtaliyada onun adını xilaskar kimi çəkildiyi bir zamanda o, burda qalmaq təklifləri almasına baxmayaraq Vətənə geri dönməyə qərar verir. Bakıya ordan da Naxçıvana gələn Əli Babayev anadan olduğu Culfa şəhərində yaşayır..
Ona İtaliyada partizan dostları tez tez məktublar yazırdılar. Bu isə Sovet təhlükəsizlik xidmətinin diqqətini cəlb edir. Bakıda DTK -da çalışan erməni əsilli zabitlər Moskvaya məlumat göndərilər ki, bəs Əli Babayev xaricdə Azərbaycanlılarla yazışır. İtaliyanın milli qəhrəmanı olan döyüşçünü 1951-ci ildə Stalinin əmri ilə Vətənə xəyanət adı ilə həbs edirlər. Əmlakı əlindən alınır, əzizləri tərəfindən imtina edilir və o, 15 illik Sibirə düşərgəyə göndərilir. Stalin ölən günə qədər həbsdə qalan Əli Babayev, müharibənin sovetin xeyrinə dəyişməsində böyük rolu olan, İtaliyanın xilaskarı olan keçmiş partizan bəraət alır və Azərbaycana geri dönür 23 oktyabr 1985- ci ildə anadan olduğu Culfa şəhərində rəhmətə gedir..
Dosent Zaur Əliyev
