Nomqon vadisində (Monqolustan) aşkar edilən Göktürk kitabəsi Göktürk xaqanlığının tarixinə dair yeni məlumat verir
Türk Akademiyasından Alp.az-a verilən məlumata görə, bu məsələ ilə bağlı Beynəlxalq Türk Akademiyasında tədbir keçirilib. Məlumat verilib ki, Monqolustan Elmlər Akademiyasının Arxeologiya İnstitutu ilə birlikdə 2019-cu ildən bu ölkənin Arhangay bölgəsindəki Nomqon vadisində arxeoloji qazıntılar aparılır.
2022-ci ildə Nomqon-2 Memorial Kompleksində aparılan qazıntılar zamanı digər mühüm tarixi əsərlərlə yanaşı Göktürk və Soğd yazıları olan kitabənin yuxarı hissəsi aşkar edilib. Bu kitabənin oxunması nəticəsində Göktürk xətti ilə həkk olunmuş 12 sətirlik mətn (“Qutluq Kağan Türk… Tanrı oğlu…”) və soğdca yazılmış 6 sətirlik mətn (“Qutluq Kağan…”) ortaya çıxdı. ) aşkar edilmişdir. Bu tapıntılar abidə kompleksinin xanın şərəfinə tikildiyi fikrinə elmi əsas verdi.
2023-cü ildə yazının aşağı hissəsi Türkiyə Akademiyası və Monqolustan Elmlər Akademiyası Arxeologiya İnstitutunun birgə işi ilə aşkar edilib. Lakin aşağıdakı Göktürk yazısı xeyli zədələnib və oxunmaz hala düşüb. Xoşbəxtlikdən, kitabənin arxa tərəfindəki Çin mətni qismən qorunub saxlanılır və oxunaqlıdır.
Aşkar edilmiş yazının təqdimatı 2024-cü ildə Monqolustanın paytaxtı Ulan-Batorda Türk Akademiyasının Arxeologiya İnstitutu və Monqolustan Elmlər Akademiyası tərəfindən edilib. Çin mətnini deşifrə etmək üçün Daxili Monqolustan Universitetinin mütəxəssisləri dəvət olunub:
Yazının altındakı Çincə mətn yuxarıdan aşağıya doğru, sətirlər sağdan sola düzülmüş şəkildə yazılmışdır. 3-cü sətirdən 8-ə qədər olan hissə qismən oxuna bilər. Yazının aşağı hissəsində hər sətirdə təxminən 24 heroqlif olmaqla (ümumilikdə təqribən 290-300 heroqlif) olmaqla cəmi 15 sətir var.
2025-ci ilin yanvar ayından etibarən isə Daxili Monqolustan Universitetinin mütəxəssislərinin işi nəticəsində yazının altındakı Çincə mətnin bir hissəsini oxumaq mümkün olub. Xüsusilə 4-cü sətirdə “türk” sözü və “Kutluq” başlığı (Çin tələffüzü: “Qu-du-lu”) müəyyən edilmişdir.
Türkiyə Akademiyasının Arxeologiya İnstitutu və Monqolustan Elmlər Akademiyası Nomqon-2 Xatirə Kompleksinin Göktürklər dövrünə aid olduğu və böyük ehtimalla İkinci Türk Xaqanlığının qurucusu İlterişin şərəfinə inşa edildiyi qənaətini təsdiqləməkdən məmnundurlar.
Nomqon vadisində Türkiyə Akademiyası və Monqolustan Elmlər Akademiyası Arxeologiya İnstitutunun birgə arxeoloji qazıntıları davam etdiriləcək.