Qazaxıstanın Qızılorda vilayətinin Kazalı rayonunda Beynəlxalq Türk Akademiyası və Korkit Ata Qızılorda Universiteti ilə birgə aparılan arxeoloji tədqiqatların şərəfinə qədim Cankent yaşayış məskənində xatirə abidəsinin ucaldılması mərasimi keçirilib.
Akademiyanın mətbuat xidmətindən Alp.az-a verilən məlumata görə, mərasimdə qazıntı sahəsini qorumaq üçün Akademiyanın təşəbbüsü ilə tikilən qoruyucu strukturun da açılışı olub.
Mərasimdə bildirilib ki, Cankent arxeoloji sahəsində birgə tədqiqatlara 2023-cü ildə başlanılıb. Bu tədqiqatlarda Özbəkistandan (Yəhya Qulyamov adına Səmərqənd Arxeologiya İnstitutu) və Qazaxıstandan (Korkit Ata Universitetinin Arxeologiya və Etnoqrafiya Araşdırma Mərkəzi və Alkey Margulan Arxeologiya İnstitutunun Astana bölməsi) mütəxəssislər iştirak ediblər. Tədqiqatın məqsədi Cankent arxeoloji abidəsinin elmi cəhətdən tədqiqi və mühafizəsi, o cümlədən türk xalqlarının tarixi-mədəni irsinin təbliği müəyyən edilib.
Mərasimdə Türk Akademiyasının prezidenti Şahin Mustafayev, akademiyanın vitse-prezidenti Aşat Kesikbayev, Korkit-Ata Universitetinin prorektoru Maynur Böribayeva, Qazaxıstan Respublikasının Mədəniyyət və İnformasiya Nazirliyinin nümayəndəsi Riqa Onayeva, Arxeologiya və Kütləvi İnformasiya Vasitələri İdarəsinin müdir müavini, Kültür və Kəşfiyyat İdarəsinin müdir müavini Januzakov, Səmərqənd Arxeologiya İnstitutunun eksperti Aysulu İsgəndərova, qazıntılarda iştirak edən Qazaxıstandan olan arxeoloqlar, akademiklər, təcrübəçi tələbələr, yerli əhali və mətbuat nümayəndələri iştirak edib.
Açılışda çıxış edən Türk Akademiyasının prezidenti Şahin Mustafayev Canketin tarixi əhəmiyyətinə diqqət çəkərək, bu şəhərin 10-cu əsrə qədər Sırdərya oğuzlarının paytaxtı olduğunu vurğulayıb. Şahin Mustafayev bildirib ki, Cankent İpək Yolu üzərində strateji mövqedə yerləşdiyinə görə Volqa-Ural bölgəsi ilə Transoxiana, Xəzər Xaqanlığı və Xorazm arasında mühüm qovşaq nöqtəsinə çevrilib.
Orta əsr mənbələrində Cankənd müxtəlif adlarla çəkilir. Bu adların hamısı “Yeni Şəhər” mənasını verir: köhnə türkcə Yengikent, ərəbcə əl-Karyet el-Hadise, farsca Deh-i Nev. Bu adlar şəhərin bölgə tarixindəki əhəmiyyətindən xəbər verir.
2023-cü ildən aparılan qazıntılar Cankəndin mərkəzi qapısında, yaşayış massivlərində və şəhərin mərkəzində aparılır. Bu tədqiqatların məqsədi orta əsrlərdə Aşağı Seyhun (Sırdərya) hövzəsindəki şəhər yaşayış məskənlərinə aid arxeoloji tapıntıları sistemləşdirmək, təsnif etmək və şərh etməkdir. Əldə edilən məlumatlar Seyhun oğuzlarının 7-10-cu əsrlər arasında mədəni inkişaf mərhələlərini açır və Orta və Aşağı Seyhun bölgələrindəki etnik proseslər haqqında biliklərimizi xeyli zənginləşdirir.
Qazıntıların nəticələri göstərir ki, Cankənd sakinləri özünəməxsus və özünəməxsus mədəniyyətə malik olublar. Yaşayış və xidmət strukturlarının arxitekturası şəhərin məskunlaşma planı və infrastrukturu haqqında mühüm ipucu verir.
Üç mövsüm ərzində aparılan qazıntılar zamanı Canketin maddi mədəniyyətinə aid çoxlu maraqlı tarixi tapıntılar üzə çıxarılıb. Bunlara forması və funksiyası əvvəllər məlum olmayan çoxsaylı keramika nümunələri, tunc əşyalar və ocaq üzərində qoç başı formasında müxtəlif müqəddəs postamentlər daxildir.
Ən diqqətçəkən kəşflərdən biri, ehtimal ki, oğuzlar tərəfindən zərb edilmiş və IX əsrə aid gümüş sikkələrdir. Canketin tarixində ilk dəfə tapılan bu sikkələr şəhərin İpək Yolu üzərində mühüm mərkəz olduğunu sübut edir.
Arxeoloji tədqiqatlar Türk Akademiyasının elmi fəaliyyətinin prioritet istiqamətlərindən biridir. Hazırda Monqolustanın Nomqon vadisində Göktürk xaqanlığı dövrünə aid abidə kompleksi üçün qazıntılar davam edir. Bundan əlavə, Akademiya 2024-cü ildə Oğuz-Qıpçaq dövrünə aid qəbiristanlıqları araşdırmaq üçün Qazaxıstanın Manqistau vilayətinə elmi ekspedisiya təşkil edib.
