Osmanlıda paşa ünvanı verilən tək qadın olduğu söylənilən Əminə İlhami.
O, 1858-ci ildə anadan olub. Misiri irsən idarə edən Kavalalı xanədanına mənsub idi. Ata tərəfdən babası Misir valisi I Abbas idi. Anası isə Osmanlı sultanı Əbdülməcidin qızı Münirə sultan idi.
1873-cü ildə atasının əmioğlusu Tevfik paşa ilə ailə qurdu, altı il sonra əri Misir valisi oldu.
Misir Osmanlı ərazisi saylsa da, Kavalalı sülaləsinin banisi Məhəmməd Əli XIX əsrin əvvəllərindən, buranı müstəqil idarə edirdi, sultandan asılılığı formal xarakter daşıyırdı.
1882-ci ildə İngiltərə-Misir müharibəsindən sonra bir az da mürəkkəb vəziyyət yarandı: ərazi Osmanlının sayılırdı, hakimiyyətdə Kavalalı sülaləsindən valilər (hidiv) idi, faktiki nəzarət isə ingilislərdə idi.
1892-ci ildə Tevfik paşa öldü, oğlu II Abbas Misir hidivi oldu. Əminə xanım isə validəyə çevrildi. Məhz bu illərdə sultan II Əbdülhəmidin ona paşa ünvanı verdiyi və buna görə “validə paşa” adlandırıldığı iddia olunur.
Əminə xanımın xeyriyyəçiliyə xeyli pul xərcləyir və buna görə də “umm əl-muhsinin” (mərhəmət anası) adlandırılır. Onun xeyriyyəçi addımları sırasında Qahirədə qadın məktəbinin açılması da var.
Oğlu II Abbas İngiltərə əleyhdarı idi və bu, onun yürütdüyü siyasətdə, eləcə də vəzifələrə təyinatında özünü göstərirdi. İngilislər buna siyasi addımlarla cavab verməyə, hidivin addımlarını neytrallaşdırmağa çalışırdılar. Amma Osmanlı dövləti Almaniya tərəfində və İngiltərə əleyhinə Birinci dünya müharibəsinə qoşulduqda, ingilislər belə vəziyyəti təhlükəli heab etdilər. II Abbas devrildi, onun yerinə ingilispərəst əmisi Hüseyn Kamili gətirdilər.
Osmanlı dövlətinin Misir üzərində 4 əsr davam edən (son 1 əsrdə formal) hakimiyyətinin sonu olan bu hadisədən sonra Əminə İlhami də Misiri tərk etdi və İstanbulda, daha əvvəl sultan II Əbdülhəmidin bağışladığı (və ya özünün aldığı) yalıda yaşadı.
Deyilənlərə görə, həmin yalını Türkiyə Cünhuriyyətinə bağışlamaq istəyib. Amma bu məqsədlə apardığı yazışmalarda özünün “Bebekli Əminə xanım” adlandırılmasından əsəbləşib (Cümhuriyyət başqa titullar kimi “paşa” titulunu da ləğv etmişdi) və yalını Misir hökumətinə bağışlayıb. Hazırda həmin yalının yerində tikilən binada Misirin İstanbul konsulluğu yerləşir.
Əminə İlhami Validə Paşa 1931-ci ilin yayında İstanbulda vəfat etdi, cənazəsi Misirə aparılaraq Qahirədə dəfn edildi.
Yadigar Sadıqlı
