İnsan daşına bilən zenit-raket sistemləri bir çox ölkələrin quru qoşunlarının mobil hava hücumundan müdafiə sistemləri sistemində uzun müddət öz yerini tutmuşdur. Yeni rus MANPADS-ləri (Man-portable air-defense systems – daşınan hava hücumundan müdafiə sistemləri) rusiyalı hərbçilərin əvvəllər xəyal belə edə bilmədiyi unikal imkanlara malikdir.
Alp.Az oxucullara bu silahlar haqqında məlumatları təqdim edir:
Birincisi, “Verba” nın unikallığı haqqında danışaq. Bu MANPADS-in sələfləri ilə zahiri oxşarlığı – “İqla” ilə eyni “boru” və zenitçiyə hədəfi müəyyənləşdirməyə və atəş açmağa kömək edən eyni nişan alma mexanizmidir, amma atəş açma xüsusiyyətləri fərqlənir. Və fərqlər əsasən, onların təkcə ənənəvi uçuş aparatlarını – təyyarələri və helikopterləri deyil, həm də qanadlı raketləri, eləcə də pilotsuz uçuş aparatlarını, yəni “aşağı şüalanmalı hədəfləri” vurmağa qadir olmasıdır.
Bu kompleksin raketi ultrabənövşəyi, yaxın infraqırmızı və orta infraqırmızı diapazonlarda işləyən unikal üç spektrli təyinat başlığı ilə təchiz edilmişdir. Məhz spektrlərdəki bu fərq hədəf haqqında daha çox məlumat əldə etməyə imkan verir ki, bu da “Verba”nı “seçmə” silahına çevirir. Bundan əlavə, “Verba” başlığı da “Igla-S” sistemi ilə müqayisədə daha yüksək həssaslığa malikdir. Bu, hava obyektlərinin tutulma diapazonunu artırır. Həmçinin, homing başlığı avtomatik olaraq yalançı termal hədəflərin (termal müdaxilə) “seçimini” həyata keçirir və diqqəti ən güclü istilik radiasiyası olan obyektə yönəldir.
Bu silahı hazırlayan müəssisənin nümayəndəsi, “Maşınqayırma Layihə Bürosu” Elmi-İstehsalat Korporasiyasının (“NPK” KBM” ASC) baş konstruktoru Valeri Kaşinin sözlərinə görə, “Verba” bütün dünya analoqlarını üstələyir.
O qeyd edib ki, kompleks pirotexniki müdaxilənin aradan qaldırılması üçün əhəmiyyətli dərəcədə təkmilləşdirilmiş xüsusiyyətlərə malikdir (o cümlədən artıq qeyd olunan istilik tələləri), təkmilləşdirilmiş atəş dəqiqliyi və digər göstəriciləri optimallaşdırmışdır. Məsələn, avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemi hava hədəflərini, o cümlədən qrup hədəflərini aşkar edir, onların uçuş parametrlərini müəyyənləşdirir, hətta şəxsi heyətin yerdə yerləşməsini nəzərə alaraq, zenit bölməsində atıcılar arasında tapılan obyektləri paylayır.
Bələdçi borusundakı raketdən əlavə, “dost-düşmən” radarına da malikdir. Raket, öz xüsusiyyətlərinə görə, döyüş meydanında daşınan zenit silahları üçün optimaldır. Yeni bərk yanacaq mühərriki atıcıdan altı kilometrdən çox məsafədə yerləşən və saniyədə 500 metr sürətlə uçan obyektə uğurlu atış aparmağa imkan verir. Raketin kütləsi cəmi bir kiloqram yarımdır, lakin eyni zamanda, məğlubiyyətin hündürlüyü on (!) ilə 4,5 min metr arasında dəyişir. Rusiya mənbələri “Verba” sistemlərini “Stinger”dən daha üstün xüsusiyyətlərə malik olaraq təsvir edirlər. “Stinger” raketinin çata biləcəyi hədəfin hündürlüyü 3,8 min metrdən, atıcının olduğu yerdən məsafə isə 4,8 min metrdən çox ola bilməz.
Xatırladaq ki, NATO ölkələri tərəfindən Ukrayna ordusuna 5000 ədəddən çox “Starstreak” və 2500 ədəddən çox “Stinger” kompleksləri verib.
Bunları “Javelin” və “NLAW” sistemləri ilə qarışdırmayaq – çünki, son sadaladıqlarımız tank və zirehli texnika əleyhinə sistemlərdir.
“Starstreak” sistmlərinin əsas elementi “Starstreak HVM” (High Velocity Missile) idarə olunan raketdir. Öz sinfinin digər məhsulları kimi, bu raket kompleksin digər elementləri ilə birləşdirilmiş nəqliyyat və buraxılış konteynerində verilir. Starstreak HVM raketi digər zenit silahlarından çox fərqlidir. Ənənəvi yüksək partlayıcı parçalanma döyüş başlığının əvəzinə üç müstəqil döyüş bölməsindən ibarət orijinal bir başlıq quraşdırılmışdır. Raketin başlığına üç ox şəkilli sursat bərkidilib, onlar öz yönləndirmə sistemləri və yüksək partlayıcı parçalanma döyüş başlıqları ilə təchiz olunub.
Səksəninci illərin əvvəlindən ABŞ-ın və bir sıra xarici ölkələrin silahlı qüvvələri “FIM-92 Stinger” MANPADS-dən istifadə edir. Son onilliklər ərzində bu kompleks öz fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə bir sıra təkmilləşdirmələrə məruz qalıb. Bütün modifikasiyaların “Stinger” kompleksləri oxşar tərkibə malikdir. “Dost və ya düşmən” identifikasiya avadanlığından istifadə edilən “FIM-92 Stinger” sistemlərinin raketləri “ördək” sxeminə uyğun olaraq qurulur və bərk raket mühərrikləri ilə təchiz edilmişdir. Raketlər iki diapazonlu infraqırmızı başlıqlardan istifadə edir. Son modernləşdirmə layihələri həm infraqırmızı, həm də ultrabənövşəyi diapazonlarda fəaliyyət göstərən axtaranların istifadəsini təmin edir. Bu cür avadanlıq hədəfin daha effektiv aşkar edilməsini təmin edir və müdaxiləyə daha az həssasdır.
“Stinger” raketlərin uzunluğu təxminən 1500 mm və gövdə diametri 70 mm-dir. Raketin buraxılış çəkisi təxminən 10 kq-dır. Döyüş mövqeyində kompleksin çəkisi təxminən 15-16 kq-dır. İstifadə olunan bərk yanacaqlı raket mühərriki 700-750 m/s-ə qədər uçuş sürətini təmin edir. Hədəfi vurmaq üçün 2,3 kq ağırlığında yüksək partlayıcı parçalanma döyüş başlığı istifadə olunur. Stinger kompleksinin son modifikasiyaları 8 km-ə qədər məsafədə uçmaq və 3,5 km-ə qədər yüksəklikdə hədəfləri vurmaq qabiliyyətinə malikdir.
Rüfət Əhmədzadə
Alp.Az
