Haşiyə: Əgər ərazin və əhalin digərindən kiçik və azdırsa, konfederasiya federasiyaya, sonra isə ilhaq olunmağa gətirəcək. Bunu bilmək üçün xüsusi elmi kəşfə ehtiyyac yoxdur.
Ötən əsrin əvvəllərində Azərbaycan ərazisində istiqlal mübarizəsi vüsət almışdı. Xalqımızın mütəfəkkir insanları milli dövlət sisteminin qurulması ilə regionda yeni siyasi xəritəni formalaşdırmaq iddiasında idilər. Nəhayət 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan dövlət müstəqilliyini elan etdi. Bu Azərbaycanın coğrafi məkandan ictimai-siyasi formata çevrilməsi ilə müşayiət olunan tarixi hadisə idi. Lakin bu prosesə paralel dini-təriqət ideoloji xətti də güclənməkdə idi. Bu xətti gücləndirən amillərdən ən əsası isə Qafqazda, xüsusilə də Azərbaycanda Osmanlı dövlətinin təsir imkanlarının artması idi.
Mövcud olduğu dövrdən başlayaraq, hər zaman Cənubi Qafqazda üstünlük qazanmaqla Xəzər dənizinə çıxış əldə etmək arzusunda olan Osmanlı dövləti üçün Rusiya İmperiyasının süqutu və həmin ölkədə vətəndaş müharibəsinin başlaması ona bu imkan yaratmışdı.
Ölkədə baş alıb gedən anarxiya və xaosa qarşı mübarizədə milli hakimiyyətin zəifliyini görən Azərbaycan əhalisi içərisində Osmanlı dövlətinə ilhaq olunmaq ideyası geniş yayılmağa başladı. Belə bir şəraitdə ilhaqçıların uğur qazanacaqları şübhə doğurmurdu. Məsələ burasındadır ki, bir sıra nüfuzlu ictimai-siyasi xadimlər, maarifçilər də bu dövrdə Azərbaycan milli hökumətinin fəaliyyətindən narazı qaldıqlarını bəyan edir, bəzən də şəxsi maraqlarından irəli gələrərək ilhaqçılara qoşulurdular. Osmanlı dövlətinin Qafqaz İslam Ordusu adlı hərbi birləşməsinin Azərbaycanda mövcudluğu da ilhaqçıların mövqelərini gücləndirmişdi. Ağır siyasi və hərbi-siyasi şəraitdə gedən bu qarşıdurmalar sonda istiqlal tərəfdarlarının, yəni Azərbaycanın müstəqilliyinin tərəfdarları olan qüvvələrin qələbəsi ilə nəticələndi.
Müstəqillik tərəfdarlarının hansı çətinliklər və qurbanlar bahasına bu qələbəyə nail olduqlarına dair isə o dövrün arxiv materiallarında kifayət qədər məlumatlar yer almaqdadır.
Bu günümüz üçün narahatlıq yaradan məqam isə 21-ci əsrdə belə bir ideyanın yenidən Azərbaycana ixrac edilməsidir. Son vaxtlar bir sıra cameələrdə bu fikirlərin müzakirələrə çıxarılması və ideyanın dəstəklənməsi kimi arzuolunmaz tendensiyalara rast gəlinir.
Cəmiyyətin bəzi təbəqələrində, xüsusən də ömrünün bir hissəsini Azərbaycanın müstəqilliyinin qorunması uğrunda mübarizəyə həsr etmiş şəxslər konfederasiya ideyasının əsrinə çevriliblər. İsrarla sübit etməyə çalışırlar ki, Azərbaycanın mövcudluğu üçün mütləq Türkiyə ilə konfederasiyaya gedilməlidir.
Hər birimiz son 30 il ərzində Azərbaycanın hansı acınacaqlı məhrumiyyətlərə məruz qaldığının, lakin bu çətinliklərdən çıxmağı bacardığının şahidiyik.
Əlbəttə deyə bilərsiniz ki, Türkiyə dost və qardaş ölkədir, Vətən Müharibəsində bizi dəstəkləyib. Bəli, bu məqamlar var. Lakin bütün bunlar, hətta müttəfiq olmağımız belə, Azərbaycanın konfederasiya şəklində yaradılan bir formata daxil olmasına əsas verə bilməz.
Ölkədə bəzi hallarda mövcud olan problemlər – məmur özbaşınalığı, rüşvət, sosial ədalətsizlik kimi məqamlar da Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə kölgə salacaq amillərin dominantlığına şərait yaratmamalıdır.
Bəli, Azərbaycan olduqca qaynar, hərbi-siyasi proseslərin sürətlə dəyişdiyi bölgədə yerləşir. 1980-ci illərin sonlarında süni şəkildə alovlandırılan Ermənistanla müharibəmiz tam bitməyib, İranın dini-şəriət qruluşu yaratmaq adı altında suverenliyimizə yönələn təxribatının olması da sirr deyil. Rusiyanın Avrasiya Birliyi adı altında yeni regional hərbi-siyasi məkanı yaratmaq iddialarından və burada Azərbaycanı da görmək istəməsindən xəbərsiz deyilik.
Bütün bunlara rəğmən isə Rəsmi Bakı bütün regional və dünya gücləri qarşısında sübut etməyə çalışır ki, Azərbaycanın müstəqilliyi əhəmiyyətlidir və hər biriniz üçün məkanda belə bir dövlətin varlığı ümumi prosesə xeyirdir.
Özünü toparlamaq, azad olmaq şansı hər kəsə olduğu kimi xalqlara da bir və ya iki dəfə verilir. Ötən əsrdə biz ikinci dəfə bu imkanı əldə etdik. Artıq 30 ildir daxili və xarici çətinliklərə baxmayaraq, suverenliyimizi saxlamağı bacarmışıq. Növbəti mərhələ isə müstəqilliyimizin – dövlət idarəçilik sistemimizin möhkəmləndirilməsidir.
Lakin konfederasiya iddiasında və istəyində olanlar bilirlərmi ki, bu niyyətləri Azərbaycanda növbəti etnik qarşıdurmaların bünövrəsini qoya bilər?! Onlar təsəvvür edirləmi ki, Xəzər dənizində Türkiyəyə, dolayısı ilə NATO-ya məxsus hərbi gəmilərin üzməsini Rusiya və İran tərəfindən hansı reaksiya ilə qarşılanar?! Ölkəmiz hansı iqtisadi və əsasən də siyasi məhdudiyyətlərlə üz-üzə qalar?!
Hər kəs, xüsusən də Türkiyə ilə konfederasiya, yəni ilhaq olunmaq istəyində olan şəxslər anlamalıdır ki, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi xalqımıza toy xonçasında təmtəraqla təqdim olunmayıb. Azərbaycan xalqı azadlığın əldə olunması və bu günümüzə qədər gəlib çatması üçün minlərlə övladını qurban verib. Bundan sonra da bu mübarizə davam edəcək və Azərbaycan öz müstəqilliyini qoruyub saxlayacaq.
Müəllif: Xəzər Müdafiə Tədqiqatları Mərkəzinin rəhbəri,
hərbi-siyasi şərhçi Ramil Məmmədli
