“F-22 Raptor” dünyanın ən yaxşı qırıcılarından biridir. Niyə Hərbi Hava Qüvvələri onlardan hər hansı birini təqaüdə çıxarsın? Martın sonunda ABŞ Müdafiə Departamenti 2023-cü il üçün büdcə tələbini açıqlayıb və bu, qüvvəyə edilən digər dəyişikliklərin uzun siyahısı ilə yanaşı, ən bacarıqlı hava üstünlüyü qırıcısı olduğuna inanılan otuzdan çox “Lockheed Martin” istehsalı olan F-22 “Raptor”larının təqaüdə çıxmasını tələb edir.. Birləşmiş Ştatlar F-22-nin istehsalını cəmi 186 təyyarə təslim etdikdən sonra dayandırdığına görə, bu kəsim mövcud “Raptor”ların təxminən beşdə birini təşkil edir.
“F-22” təyyarəsi Amerikanın rəqibləri tərəfindən buraxılan ən qabaqcıl qırıcılara üstünlük vermək üçün xüsusi olaraq hazırlanmış, məqsədyönlü şəkildə qurulmuş hava üstünlüyü qırıcısıdır. Planetin ən qədim 5-ci nəsil dizaynı olmasına baxmayaraq, F-22 Raptor-un yüksək performans, sensor diapazonu və həddindən artıq aşağı müşahidə qabiliyyətinin unikal kombinasiyası onu müasir dövrdə hava üstünlüyü qırıcıları üçün etalon halına gətirib.
F-22 bu gün hava döyüşündə üstünlüyünü qoruyub saxlasa da, Hərbi Hava Qüvvələri gələcəyə baxır və onun hava üstünlüyü qırıcı sistemi “Next Generation Air Dominance” (NGAD) proqramının bayrağı altında inkişaf etdirilir. Hərbi Hava Qüvvələrinə görə, ən köhnə F-22-lərdən 33-nün təqaüdə çıxması növbəti səkkiz il ərzində təxminən 1,8 milyard dollar pul qazandıracaq ki, bu da F-22 donanmasında qalan 153 təyyarəni daha da yüksək standartlara çatdırmaq üçün istifadə edilə bilər. NGAD üçün ən yaxşı şəkildə ayrıldığına inandıqları vəsait.
F-22 planetin ən gizli (gözəgörünməz) qırıcısıdır…
F-22, ehtimal ki, öz sinfində ən gizli təyyarədir, radar kəsişməsinin (RCS) daha inkişaf etmiş qardaşı F-35 Birgə Hücum Qırıcısından beş və hətta on dəfə kiçik olduğu deyilir. Hər iki gizli qırıcının aşağı müşahidə olunan spektrdə xarici rəqiblərindən üstün olduğu düşünülür, J-20-nin 1980-ci illərdəki F-117 “Nighthawk” (təxminən .025) ilə müqayisə oluna bilən RCS daşıyacağı deyilir. kvadrat metr) və Rusiyanın Su-57-si spektrin müşahidə edilə bilən tərəfinə doğru RCS ilə təxminən 0,5 kvadratmetr olduğu düşünülür.
Başqa sözlə, F-22 radar ekranlarında təxminən mərmər ölçüsündə görünür, Su-57-nin en kəsiyi isə demək olar ki, 13 standart iPad-ə bərabərdir.
Əlbəttə ki, radar kəsikləri statik şeylər deyil – F-22, bütün gizli qırıcılar kimi, başdan-başa radar dönüşünü minimuma endirmək üçün hazırlanmışdır, ona görə də onun radar qayıdışı müşahidə edildiyi bucaqdan asılı olaraq artacaq. Bununla belə, bu faktorlar təkcə F-22 deyil, bütün gizli təyyarələr üçün doğrudur və Raptorun düşmən radarını dünyanın hər hansı digər qırıcı platformasından daha yaxşı keçə biləcəyinə əmin ola bilərik.
Bu gizlilik dərəcəsinin döyüşdə təmin edə biləcəyi üstünlüyü 2013-cü ildə Amerika F-22-nin Amerika “MQ-1 Predator” pilotsuz uçan aparatını təqib edən bir cüt İran F-4 P”hantom2una yaxınlaşması hadisəsində aydın görmək olar. F-22 pilotu, podpolkovnik Kevin “Showtime” Sutterfield, F-22-ni tamamilə aşkar edilmədən İran qırıcılarından birinə doğru apara bilib, silah yükünü yoxlamaq üçün pozan təyyarənin altına uçdu və sonra yuxarı qalxıb.
Çaxnaşma içində olan iranlı pilotlar birdən-birə özlərinkindən çox irəli olan bir təyyarənin yanında olduqlarını anlayıb, say üstünlüyünə baxmayaraq, meydandan qaçıb.
Ancaq onu idarə etmək də inanılmaz dərəcədə bahadır.
Amerikanın gizli qırıcıları bu gün dünyada fəaliyyət göstərən ən qabaqcıl taktiki təyyarələri təmsil edir, buna görə də onların uçmasının köhnə texnologiyaya əsaslanan reaktiv təyyarələrdən daha bahalı olması təəccüblü deyil. Ancaq qabaqcıl texnologiya üçün bu qiymətləndirmə ilə belə, gizliliyin nə qədər daha bahalı ola biləcəyini öyrənmək sizi təəccübləndirə bilər.
ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin işçi qüvvəsi və planetin ən uğurlu 4-cü nəsil qırıcısı olan F-16 “Fighting Falcon” yanacaqdan tutmuş havaya qədər hər bir saat üçün Sem dayıya təxminən 8 min 278 dollara başa gəlir.
F-35 bu qədər bahalı proqram olduğu üçün çox gülüş doğurur, lakin F-22-nin uçması və saxlanması əslində hər bir təyyarə üçün daha baha başa gəlir (müəyyən hissədə mövcud F-22-lərin sayının az olması səbəbindən) . Müdafiə Nazirliyinin 2018-ci ildə açıqladığı rəqəmlərə görə, Hərbi Hava Qüvvələrinin F-35A donanmasının hər birinin uçuşu təxminən 28 min 455 dollara başa gəlir, F-22 Raptor isə saatda 33 min 538 dollara başa gəlir. Qeyd etmək lazımdır ki, müstəqil analitiklər hər iki rəqəmin çox aşağı olması ilə bağlı sual altındadırlar, lakin hətta nominalda olsa belə, F-22 büdcə üçün olduqca sərtdir. Bir ədəd “Raptor”un satınalma qiyməti 200 milyon ABŞ dollarına yaxındır.
Bu xərclərin böyük bir hissəsini təyyarənin kövrək radar uducu örtüyünə aid etmək olar. Gizli təyyarə çərçivələri radar dalğalarını yayındırmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur, lakin bu tək başına aşkarlanmağı məğlub etmək və ya əhəmiyyətli dərəcədə gecikdirmək üçün kifayət deyil. Nəticədə gizli təyyarələr polimer əsaslı matın xüsusi sinfi ilə örtülüb.
Bununla belə, ötən ilin sonunda “Lockheed Martin” ABŞ HHQ ilə “F-22 Raptor” döyüş təyyarəsini modernləşdirmək üçün 10,9 milyard dollarlıq müqavilə imzalayıb.
Bu müqavilə beşinci nəsil qırıcının onillik dəyərində saxlanması və modernləşdirilməsini əhatə edəcək.
Müdafiə Departamentinin açıqlamasına görə, müqavilə Raptor-un təkmilləşdirmələri, təkmilləşdirmələri və düzəlişləri daxil olmaqla xidmətləri əhatə edəcək. Lockheed, həmçinin logistika xidmətləri və modernləşdirmə aparat dəstlərinin satın alınmasını təmin edəcək.
Müqavilənin bütün variantları yerinə yetirilərsə, Pentaqon işin 2031-ci il oktyabrın 31-dək başa çatacağını gözləyir. Müqavilə üzrə işlər Texas ştatının Fort Uort şəhərində aparılacaq.
2031-ci ildə “Raptor”un 40 yaşı olacaq… Amma görünür ki, Pentaqon bu təyyarəni modernləşdirməklə, öz aviasiya inventarını yeniləmək, həmçinin, F-35 və F-15X təyyarələrilə paralel olaraq F-22 təyyarələrindən də faydalanmağı nəzərdən qaçırmır. Artıq “Youtube” platformasında sözügedən təyyarənin “upgrade”dən sonrakı sınaq uçuşuna dair videolar da yayılıb.
Rüfət Əhmədzadə
Alp.Az
