Silah öldürmək və yaralamaq, başqa sözlə desək, qarşı tərəfin qüvvələrini sıradan çıxarmaq ücün nəzərdə tutulsa da son 30 ildə istehsalçılar aqressiv silah növləri ilə yanaşı, humanist -yəni “öldürməyən silah”lara da yer ayırmağa başlayıblar.
Müasir dünyada ordu və polis qüvvələrinin silahlanmasının inkişafında “öldürməyən silah”- Müvəqqəti Sıradan Çıxaran Döyüş Vasitələri (MSCDV) artıq əsas istiqamət kimi götürülməkdədir. Bu vasitələrin inkişafı istiqamətində artıq dünyanın bir çox ölkələrinin aparıcı silah sənayeləri çalışır.
“Öldürməyən silahlar”a polis və daxili qoşun hissələrinin istifadəsində olan rezin dəyənəkləri, suvurma maşınlarını, rezin güllələri, insanı yıxa bilən qırma paketləri, gözyaşardıcı və şok qumbaralarını (partlayış zamanı güclü səs və işıq effekti verir), korlaşdırıcı (görüntünü əngəlləyən), iflic edən, ağrı, elektrik cərəyan şoku, işıq və səs çaşqınlığı yaradan, hərəkəti məhdudlaşdıran, istilik enerjisi ilə qovan vasitələr aid edilir. Qeyd olunan vasitələr həm canlı qüvvəni, həm də texnikanı döyüşə və müqavimətə yararsız hala gətirə bilir. Bundan əlavə, qarşı tərəfin infrastruktur və idarəetmə mexanizmlərinə əks təsir göstərərək, daha böyük fəaliyyətsizliyə yol açan vasitələr də mövcuddur. Bunlar elektrik stansiyalarını sıradan çıxara bilən qrafit bombaları, rabitə, idarəetmə və kompyüter texnologiyalarını sıradan çıxaran impuls partlayışları və tarixdən bu yana olan ən qorxulu MSCDV olan təbliğat müharibəsidir. Kimyəvi tərkibli (qıcıqlandırıcı və psixokimyəvi) vasitələr şəxsi heyətin itirilməsinə və onun hərəkətsiz vəziyyətə salınmasına yol açır. Öz növbəsində sonuncular gözün yaşardılması, yorğunluq, qusma, yuxulatma, ümumi halsızlıq, psixi pozuntular və s. tez-tez rast gəlinən simptomlarla özünü göstərir. Belə vasitələr hazırda bir çox ölkələrin döyüş arsenallarında yer alıb.
Bu zaman aqressiv olan kütlə müvəqqəti olaraq sıradan cıxarıla bilir.
Qumbaralar
Öldürməyən silahlar arasında xüsusi yer tutan gözyaşardici qumbaralar iğtişaşların dağıdılması, şəhər döyüşləri və antiterror əməliyyatlar zamanı binanın, tikilinin, bağlı mühitdə gizlənənlərin zərərsizləşdirilməsi, onların hərəkətsiz hala gətrilməsi ücün istifadə olunan xüsusi vasitələr qrupuna daxil olan sursatlardır. Qumbaranın kimyəvi tərkibi alfaxlorasetofenondan ibarətdır. Belə qumbaraların istifadəsi atıldığı məkana görə müxtəlif olaraq qalır. Açıq hava şəraitində qumbaraların ifraz etdiyi gözyaşardıcı qaz tezliklə hava ilə qarışaraq öz təsirini itirir. Bu zaman isə davamlı şəkildə sursatdan istifadə etmək zərurəti yaranır. Bağlı şəraitdə, binalarda və tikililərdə isə qumbara tüstüləndikcə, onun havadakı konsentrasiyası davamlı şəkildə artır və nəfəs orqanlarına, gözə daha şiddətli təsir edə bilir. Texnoloji prosseslərin inkişafı ilə qumbaralar da inkişaf mərhələsinə qədəm qoyublar. Əgər əvvəllər atılan qumbaranı iğtişaşçılar təkrar əks tərəfə ata bilirdilərsə, İngiltərə istehsalı olan L11A1 qumbarasını eyni metoddan istifadə etməklə istəyə nail olmaq mümkün deyil. Bu qumbara yerə düşdüyü zaman içərisində olan kiçik ölçülü konteynerlər ətrafa dağılır və kənara düşən qatqı tüstülənməyə başlayır. Bəzi istehsalçılar qumbaraların kimyəvi içliklərinə göz yaşardıcı maddə ilə yanaşı başgicəllənmə yaradan qatqılar da əlavə edirlər.
ABŞ istehsalı olan M6A1 qumbarası atılan zaman içlik 410 dərəcədə qızışaraq gözyaşardıcı aerozol bulud əmələ gətirir. İnsanların səhhətinə ciddi xələl gətirmədən, müvəqqəti sıradan çıxarılması ücün nəzərdə tutulan qumbara göz yaşartmaqdan əlavə, boğazda və nəfəs yollarında ağrıya da səbəb olur. M7 gözyaşardıcı qumbarası da ABŞ istehsalı olan M6A1 qumbarasının təkmilləşdirilmiş, çəkisi azaldılmış nümunəsidir. İşləmə və istifadə prinsipi eyni olan qumbara istilik enerjisi vasitəsi ilə 60 saniyə ərzində gözyaşardıcı və qıcıqlandırıcı kimyəvi bulud yaradır. M7A1 yüngül təsirli gözyaşardıcı qumbara isə xlorasetofen maddəsi ilə doldurulub və 15 dəqiqə müddətində təsirlidir. M7A1 qumbaralarının təkmilləşdirilmiş versiyası olan M7A2 (ABC –M7A2) qumbarası isə aerozol tipli bulud yaradaraq, göz yaşartma ilə yanaşı nəfəs orqanlarına da nüfuz edərək boğulma və qusma kimi təsir yarada bilir. Bu tip qumbaralar da daxili içliyin qızışması zamanı tüstülənmə xüsusiyyətinə malikdir. Sursat əsasən, güc strukturları və xüsusi təyinatlılar tərəfindən müxtəlif şəraitlərdə, küləyin səmti əlverişli olduqda və qapalı zonalarda istifadə edilir.
İnsanlara qarşı istifadə olunan xüsusi qumbaraların texnikanı sıradan çıxaran və onu hərəkətsiz edə bilən nümunələri də mövcuddur. Bu tip vasitələr həm polis, həm xüsisi xidmət orqanları, həm də ordu qüvvələri tərəfindən əməliyyat və döyüş zamanı istifadə edilir. Əsasən yandırıcı olan bu tip qumbaralar nəqliyyat və müxtəlif vasitələri yandıraraq sıradan çıxarmaq qüvvəsinə malikdir. ABŞ istehsalı olan M14TN3 (AN/M14) tipli termit qumbara 22 dərəcədə yanaraq bir necə saniyə ərzində yük maşınının mühərrikini, yaxud böyük çaplı topun xəzinəsini deşərək onu sıradan çıxarmağı bacarır. Özünün unikal kimyəvi içliyinə görə, bu tip qumbaralar su altında da yana bilir və temperatur suyun təsirindən azalmır. Qeyd olunan qumbaraların yanma müddəti 45 saniyədir. ABŞ ordusu belə qumbaralardan Somalidə yerə düşmüş helikopterin detallarının düşmən əlinə keçməməsi üçün istifadə edib.
ABŞ istehsalı olan M84 səsli-işıqverici “şok” qumbarası iğtişaşlar və xüsusi əməliyyatlar zamanı əks tərəfin canlı qüvvəsinin qulaqlarının batırılması ilə eşitmə orqanlarına ağrı gətirmək, müvəqqəti kor etmək ücün nəzərdə tutulur. İçliyi ammonium-nitrat ilə qarışdırılmış maqneziumdan ibarət olan M84 qumbarası polad üzlüklə qablaşdırılsa da, partlayış zamanı qəlpə yaranmır. Sadəcə, qumbaranın içliyi baş tərəfdə olan plastik-alüminium bağlayıcıdan atılıb çıxaraq partlayır. İnsanın normal səs qəbuletmə gücü 130 db olduğu halda qumbaraların partlayışından əmələ gələn səs gücü 170-180 db çatır ki, bu da baş gicəllənməsi, eşitmə orqanlarının qıcıqlanması və qısa müddətli də olsa şiddətli ağrıyla öz təsirini göstərir. Bu qumbaranın verdiyi işıq isə diodlu fənərdən 1000 dəfə güclüdür.
TÜFƏNGLƏR
Bir neçə il öncə Türkiyədə məlum “Gəzi parkı” ilə bağlı yaşanan olaylarda aksiya iştirakçılarına qarşı istifadə olunmuş Belçikanın “FN Herstal” şirkətinin istehsalı olan FN303 tüfəngi dünyada geniş yayılmış öldürməyən təsirsiz silahlardan hesab olunur. FN303 tüfəngi 50 metr atış məsafəsinə malikdir və baraban tipli darağı 15 ədəd sursat tutur. 2003-cü ildən seriyalı istehsalına başlanılmış FN303 tüfənginin çəkisi 2.3 kq, uzunluğu 740 mm, çapı 17.3 mm-dir.
Hazırda 11 ölkənin hüquq mühafizə orqanlarının istifadəsində yer alan FN303 girovların azad edilməsi, zorakılıq edənlərin, intihara cəhd göstərənlərin zərərsizləşdirilməsi kimi müxtəlif əməliyyatlarda tətbiq edilməkdədir. Şirkətin FN303P tapança modelinin isə uzunluğu 29 sm, çəkisi 1,23 kq, atış mənzili 20 metrdir. Hər iki silah pnevmatik atış prinsipinə malik olduğu üçün səs yaratmır.
İngiltərənin “Taser International” şirkətinin hazladığı 12 kalibr ov tüfəngi ilə tətbiq olunan XREP (eXtended Range Elektro) adlı uzun mənzilli naqilsiz elektroşok patronu özündə yüksək gərginlikli kiçik batareyanı birləşdirir. Bu sursatın atış mənzili 30 metr təşkil etsə də hazırda bu məsafənin 90 metrə çatdırılması üzərində işlər aparılır. Sözügedən sursat Böyük Britaniya polisinin istifadəsində artıq yer alır. İngiltərənin “Nova Technology” şirkətinin hazırladığı digər bənzər məhsul isə 30 metr məsafədə tikanlı qəlpələr verir.
Fransanın “Verni-Karron” şirkətinin noyabr ayında keçirilmiş “Milipol-2015” sərgisində ilk nümunəsini təqdim etdiyi “Fleş-Ball Super Pro” 44 kalibr qoşalülə tüfəngi kiçik toplarla atəş açır. Plastik və rezindən hazırlanmış bu toplar insanı müvəqqəti olaraq sıradan çıxarır. Çəkisi 1 kq 650 qram təşkil edən silah qırmızı lazerlə də komplektləşdirilib. Bu atıcıya nişan aldığı obyekti dəqiq vurmağa şərait yaradır. Qeyd edək ki, bənzər silah modellərindən birini də 2004-cü ildə isə İsrailin İMİ şirkəti M-16 avtomatının bazasında hazırlayıb.
“Milipol-2015” sərgisndə Fransanın “Redcore” şirkəti tərəfindən təqdim edilən “Flem” adlı öldürmə təsiri zəif patron da öldürməyən silahlar sahəsində yeniliklərdəndir. Yeni nəsil zəif öldürücü sursatlardan hesab olunan “Flem” hədəfin yaralanma riskini azaltmaq üçün güllənin enerjisini azaldan xüsusi materialdan hazırlanıb. 12 kalibrli sursatın atışdan sonra arxasında açılan lent onun uçuş sürətini zəiflədir.
Cənubi Koreyanın “Jino Motors” şirkətinin kütləvi iğtişaşlara müdaxilə üçün hazırladığı 38 mm-lik 12 lüləli JNML-12 sistemi 70-130 metr məsafədən hədəflərin üzərinə tüstü raketləri, yapışqan mərmiləri atmaq üçün nəzərdə tutulur. Silahın monitor, sursat darağı və buraxıcı sistem daxil çəkisi 33 kq təşkil edir. Məsafədən – maşının içindən idarə olunan JNML-12 ətrafı müşahidə etmək üçün CCD kamera ilə də təchiz olunub.
Ukraynanın “Valar” Elmi İstehsalat Müəssisəsinin 2013-cü ildə hazırladığı “Şturm” toraatanı şəhər şəraitində ictimai asayişi pozanlarla sadə və effektiv mübarizə aparmağa imkan verir. Tapança dizaynına malik olan “Şturm” iki növ patronla təchiz olunub. Bunlardan V indeksli patron sıxılmış torla, VS adlı ikinci isə torla yanaşı gözyaşardıcı preparatlı ampula ilə təchiz olunub. Torun atılması üçün konstruksiya rezin yüklərə malikdir. Atışdan sonra silahın təkrar doldurulması 4-5 saniyə tələb edir. Silah toru 18 metr/saniyə sürətlə 8-10 metr məsafəyə atır. Torun əhatə etdiyi ərazi 3,5 metrdir. VS katriclərində tor açıldıqdan 0,2 saniyə sonra gözyaşardıcı preparat toza dönərək müəyyən vaxt ərzində hədəfi neytrallaşdırır.
Gələcəyin öldürməyən silahı – yapışqan
Öldürməyən silahlarla bağlı araşdırmalar aparan mütəxəssislərin fikrincə, gələcək hibrid müharibələrin ən effektiv vasitəsi “teflon” olacaq. Daha dəqiq desək, “supersürtgü” anlayışlı bu məhsul şosse və rels yollarını, uçuş zolaqlarını yüksək sürüşkənliyi olan buz qatına çevirə, hərəkət vasitələrini yararsız hala gətirə biləcək. Adıçəkilən vasitənin özəlliyi isə onun təmizlənməsinin olduqca çətin olmasıdır.
“Sandia National Laboratory” şirkətinin hazırladığı sianakrilat yapışqanı qısa müddətdə silahların mexanizmini, aqreqatların hərəkətli hissələrini, avtomobilləri və texnikanı yapışdıraraq hərəkətsiz hala gətirə bilir. Yapışqan “yağışı”na məruz qalan insan isə hərəkətsiz qalmaqla yanaşı, həm də eşitmə və görmədən məhrum olur. 2000-ci ilin may ayında silahlanmaya qəbul olunan sianakrilat tərkibli döyüş sursatları ABŞ Ordusunun reaktiv yaylım atəş sistemlərinə inteqrasiya olunub. Həmin ildə DARPA aerozol halında olan “keçirməyən duman”ını hazırladığını bəyan edib. Bu dumanın vəzifəsi işıq və istilik şüalarının əngəllənməsidir. Belə ki, bütün optik və infraqırmızı şüa ötürüb və bu şüanı qəbul edən vasitələr süni dumanın təsiri nəticəsində yararsız hala gətirilir. Bu tip dumanı yaymaq ücünsə kiçik ölçülü, özügedən qurğu hazırlanıb. Belə qurğu az vaxt ərzində bir bölüyü düşmənin müşahidəsindən və atəşindən gizlədə bilir. Dumanda hərəkət etmək ücün isə hərbçilər xüsusi eynəklərlə təmin olunurlar. C-4 adlanan bu duman 2000-ci ildə yoxlama testlərini keçərək, kimyəvi müdafiə qoşunlarının istifadəsinə qəbul edilib.
Lazer silahlar – texnoloji inkişafın yeni mərhələsi
ABŞ-ın DARPA mərkəzinin gəldiyi qənaətə görə, lazer silahlar iğtişaşlar və digər bu kimi olaylarda yüksək gərginlikli elektrik, bibər qazı kimi öldürməyən silahlarla müqayisədə təhdidləri daha uzaq məsafədən zərərsizləşdirmək imkanı ilə seçilir. Məhz bu üstünlüklər nəzərə alınaraq hazırda ABŞ, Böyük Britaniya və Almaniyada bir sıra istehsalçılar lazer effektli öldürməyən silahlar üzərində işlər aparmaqdadır.
Amerikanın “Lazer Energetics” şirkətində hazırlamış “Daser Laser” (sərsəmlədici lazer) adlı silah yaydığı yaşıl işıq sayəsində 2400 metrməsafədə təhdidlərin görmə qabiliyyətini müvəqqəti olaraq sıradan çıxarır. Silahın çapı 4.7 sm olduğu halda 1 metr radiusda işıqlandırma sahəsi yaranır. 250 mW çıxış gücünə malik “Guardian” modelinin effektiv təsir məsafəsi 1000 metr, 300 mW çıxış gücünə malik “Stealth” modelinin effektiv təsir məsafəsi 2000 metrə yaxın, 450 mW çıxış gücünə sahib “Defender” modelinin effektiv təsir mənzili 4000 metrə yaxındır. Son 3 ildə ABŞ Xüsusi Təyinatlı Qüvvələri ilə yanaşı İordaniya, İngiltərə, Səudiyyə Ərəbistanı, Meksika, Küveyt və adı açıqlanmayan daha bir ölkə “Daser Laser” silahlarını istifadəyə qəbul edib.
Amerika hərbi sənayesinin “Active Denial System” layihəsi, effektli silahlar proqramı çərçivəsində hazırlanmış bir neçə texnologiyadan biridir. Bu sistem təxminən 94 QHs tezlikdə millimetrlik dalğalarla elektromaqnit şüalanması yaradaraq, 500 metr məsafədə insanlara qısa müddətli şok təsirini göstərir. Bu prinsipə görə, insana düşən şüanın enerjisinin 83%-i dərinin üst qatına hopur. “Goodbye effect”i adlanan bu effekt zamanı insanlar öz dərilərində yanıq ağrısı hiss edərək dağılışmağa məcbur olurlar. Amerika hərbçiləri tərəfindən keçirilmiş laboratoriya və çöl sınaqlarının nəticələrinə əsasən, istehsalçı şirkət ADS-in öldürməyən silah olduğunu və radiasiya riski doğurmadığını iddia edir. Sınaqları keçirilmiş ADS-in eksperimental kompleksi “Hummer” avtomobilinin şassisi üzərində qurulub və 2 metr diamerə malik antenalarla təchiz olunub. Bu antenalar 500 metr məsafədə insan hədəflərinə effektiv təsir göstərməyi bacarır. ADS-in daha güclü kompleksinin təyyarələrdə də qurulması planlaşdırılır. Sınaqların gedişatında düşmənin hücum edən qüvvələrinə təsir göstərilməsi, atəş nöqtələrinin yatırılması kimi taktik qərarlar nəzərdən keçirilib. Ancaq ADS sisteminin əsas təyinatı toplanan insanların məsafədən dağıdılması, aksiyaların yatırılmasıdır. Son 10 il ərzində ADS sisteminin hazırlanmasına 40 milyon dollar vəsait xərclənib.
İtaliyanın “Sitep Italia” şirkəti tərəfindən hazırlanmış MAMS CS-424 (Multirole Acoustic Motorised System) cihazı öldürücü olmayan akustik və optik sistemlərin inteqrasiyası ilə axtarış-xilasetmə, asimetrik mübarizə, qanunsuz miqrasiya, müəssisələrin və hərbi obyektlərin mühafizəsi, iğtişaşların dağıdılması və sərhəd təhlükəsizliyi daxil olmaqla müxtəlif sahələrdə istifadə üçün nəzərdə tutulur. MAMS CS-424 cihazına təhdidləri tanımaq üçün video kameralar (IR kamera (640×512 piksel – 9Hz Gecə) və zəif işıq kamerası (30x Full HD Zoom), 3000 metr məsafədən səsli ismarışla təhdidə xəbərdarlıq eləmək üçün akustik emitter, 3500 metr məsafəyədək aydınlatmağa və hədəfi zərərsizləşdirməyə imkan verən projektor, dalğa uzunluğu 532 nm, gücü 5000 mW, yayılması 5 mrad olan, hədəfi müvəqqəti kor edərək onu zərərsizləşdirən lazer göz alıcısı, “Class I”, gözə zərərsiz, 905 nm, LMB mənzili 3000 metr olan lazer məsafəölçən yer alır.
