Almaniyada diplomat Rüdiger von Friçin sözün əsl mənasında ən aktual hadisə – Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi, onun necə başladığı və necə bitəcəyi haqqında yazılmış kitabı nəşr olunur.
Alp.az xəbər verir ki, Almaniyanın Rusiyadakı keçmiş səfiri Rüdiger fon Friç “Dövrlərin dəyişməsi: Putinin müharibəsi və onun nəticələri” kitabını Rusiyanın Ukraynaya qarşı artıq başlamış müharibəsi fonunda yazırdı. Elə buna görə də kitab “Bu müharibə necə bitə bilər” başlıqlı fəsillə açılır. 2014-cü ilin mart ayından bəri beş ilini Moskvada keçirən fon Friç, özünün yazdığı kimi, “reallığından asılı olmayaraq” dörd ssenarinin detallarını nəzərdən keçirir. Bu, artıq onun Rusiya haqqında ikinci kitabıdır – onun Moskvadakı diplomatik işinə həsr olunan birinci kitabı səfir üçün qeyri-adi açıqlığı ilə seçilirdi.
Rüdiger fon Friçin “Dövrlərin dəyişməsi: Putinin müharibəsi və onun nəticələri” kitabının üz qabığı
Müharibənin ssenariləri: əgər Ukrayna qalib gələrsə
“Dövrlərin dəyişməsi” kitabında nəzərdən keçirilən ilk ssenari Ukraynanın Rusiya ilə müharibədə qələbəsidir. Almaniyanın keçmiş səfiri bunu təhlil edərək, Ukraynaya müdaxiləsindən sonra Rusiya ordusunun üzə çıxan zəifliklərini xatırladır və rusiyalı hərbi ekspert Aleksandr Qoltsun “Təhlükəli görünmək təhlükəli olmaqdan daha ucuzdur” sözlərini sitat gətirir. Bu ssenariyə görə məhz Rusiya planlaşdırması və komandanlığının zəif tərəfləri, ordunun modernləşdirilməsindəki uğursuzluqlar məğlubiyyətə səbəb ola bilər. Bu baxımdan fon Friç son vaxtlar Ukraynaya qarşı müharibədə əsas rol oynayan Rusiya quru qoşunlarının modernləşdirilməsinə çəkilən xərclərin nüvə silahlarına, hava hücumundan müdafiəyə, kiberqoşunların gücləndirilməsinə çəkilən ümumi xərclərdən sonra yalnız yeddinci sırada qərarlaşdığına diqqət çəkir.
Fon Friç əmindir ki, Ukraynanın qələbəsi üçün ilkin şərt mövqe müharibəsinə keçid və hərbi əməliyyatların durğunluğu, habelə Rusiya hücum qüvvələrinin yorğunluğu olmalıdır. Əgər Ukrayna qoşunları Rusiya ordusunu müharibə başlamazdan əvvəl mövqelərinə sıxışdıra bilsə, o zaman prezident Zelenskinin Ukraynanın Krımın və Donbasın bir hissəsinin Kiyevin nəzarətindən kənarda qalması faktı ilə razılaşdığını və bu ərazilərin özgəninkiləşdirilməsini tanımadığını bəyan etməsi mümkündür, həmçinin o, beynəlxalq vasitəçilərdən kifayət qədər güclü təhlükəsizlik zəmanəti alaraq Ukraynanın neytrallıq prinsipinə qayıdacaq.
Fon Friç yazır ki, Ukraynanın qələbəsi ssenarisi reallaşarsa, o zaman Ukrayna öz dövlətçiliyini və ittifaqlara, məsələn, Avropa İttifaqına qoşulmaq üçün suveren hüququnu tam saxlayacaq, həmçinin dəymiş ziyana görə Rusiyaya kompensasiya tələbləri irəli sürəcək.
Digər ssenari: Rusiyanın qələbəsi
Diplomatın, həmçinin keçmişdə Almaniyanın BND xarici kəşfiyyatının rəhbər müavininin təhlilinə görə Rusiyanın hərbi müdaxiləsinin inkişafının ikinci ssenarisi Kremlin Ukraynada qələbəsidir. Bu, ən dağıdıcı silahlardan istifadə etməklə və Ukraynanın mülki əhalisinə heç bir mərhəmət göstərmədən “nəyin bahasına olursa olsun” qələbə ola bilər. Müharibənin ağır sınaqlarından yorulmuş ukraynalılar “mənasız qantökməni dayandırmaq” üçün çarəsizlikdən təslim olmağa hazır ola bilərlər.
Fon Friçin fikrincə, Rusiya bu halda Krım ilə Ukraynanın şərqindəki qondarma “xalq respublikaları” arasında və müvafiq olaraq Rusiya ilə quru dəhlizi yarada bilər. Putin ya işğal olunmuş əraziləri Rusiya Federasiyasına birləşdirəcək, ya da onların Kiyevdən asılı olmadıqlarını elan edəcək və Moskvadan asılı olmayan digər Ukrayna ərazisini təhdid etməyə davam edəcək. Fon Friçin fikrincə, əgər müharibə Kremlin xeyrinə inkişaf edərsə, Ukrayna üzərində qələbə ona yeni geostrateji məqsədlərinin həyata keçirilməsi haqqında düşünməsinə imkan verəcək.
Pat: Ukrayna və Rusiya bir-birinə qalib gələ bilmir
Müharibənin inkişafının digər mümkün ssenarisi kimi Rüdiger fon Friç pat vəziyyətinin yaranmasını da nəzərdən keçirir. Rusiya ordusu prinsipcə Ukraynanı məğlub etmək iqtidarına malik idi, lakin bir tərəfdən ölkənin müdafiəsi və mülki əhalinin müqaviməti, digər tərəfdən isə Qərbin sanksiyaları Vladimir Putini cəbhədəki mövcud vəziyyəti öz auditoriyasına əslində Rusiyanın qələbəsi kimi təqdim etməsinə məcbur edir. Əslində, bu, Rusiya ordusunun əhəmiyyətli hissəsinin Ukrayna ərazisində qalacağı bir şəraitdə “münaqişənin dondurulması” ola bilər və gərginlik hər an yenidən baş verə bilər.
Alman diplomatı təhlil edərək bildirir ki, hər iki tərəf üçün itkilərə səbəb olan belə bir vəziyyətdə danışıqların bərpasının mümkünlüyü istisna deyil. Yəqin ki, Rusiya Ukraynanın müstəqilliyini və onun rəhbərliyini tanıyacaq və tərəflər qarşılıqlı tələblərin bir hissəsindən imtina edəcək, həmçinin Donbass və Krımla bağlı fikir ayrılıqlarının uzun illərə qaldığını qəbul edəcəklər. Fon Friç kitabda yazır ki, “əslində belə bir vəziyyət Rusiyanın xeyrinə olardı, çünki təzminat və rusiyalı hərbçilərin Ukrayna ərazisindən çıxarılması ilə bağlı razılaşmalar çətin ki, əldə oluna və Ukrayna daim Rusiyanın yeni hücumu təhlükəsi altında qalacaq.
Münaqişənin eskalasiyası ssenarisi: Rusiyanın nüvə zərbəsi riski
Alman diplomat “münaqişənin eskalasiyası ssenarisini” son mümkün ssenari hesab edir. Bu ssenari maksimum dağıdıcı müharibəni, eləcə də Rusiyanın istənilən nəticəni əldə etmək üçün taktiki nüvə silahından istifadəsini nəzərdə tutur. “Taktiki” sözü olduğundan daha dəhşətli səslənə bilər” deyən fon Friç əlavə edir ki, “müasir taktiki nüvə silahları Hirosima bombasının dağıdıcı təsirini xeyli geridə qoymağa qadirdir”.
Rusiya tərəfindən nüvə, bioloji və ya kimyəvi silahların tətbiqi ilə hadisələrin inkişafı NATO ölkələrini münaqişədə sərt addımlar atmağa məcbur edə bilər, məsələn, Rusiya ilə qaçılmaz birbaşa toqquşmaya səbəb ola bilən Ukrayna üzərində uçuşa qadağa zonası yaratmaqla. Amma çətin ki, Vladimir Putin münaqişənin bu qədər genişlənməsini istəyə, – deyə fon Friç yekunlaşdırır.
Qərbin səhvlərinin axtarışı və “Putin şahmat lövhəsini çevirdi”
Kitabın sonrakı fəsilləri NATO–nun genişlənməsinin Qərblə Rusiya arasında gərginliyin artmasında rolu ilə bağlı uzun müddət davam edən müzakirələrdə yeni arqumentlər axtaranlar üçündür: fon Friçin burada təklif edəcəyi çox şey var. Kitabın bir hissəsi Rusiya ilə birlikdə Avropa qitəsində ümumi təhlükəsizlik strukturunun qurulması yolunu daha məqsədyönlü şəkildə axtarmalı olan soyuq müharibə bitdikdən sonra Qərbin buraxdığı səhvlərin təhlilinə həsr olunur. Onun fikrincə, cəhdlərin özü heç nəyə gətirib çıxarmasa da, doğru olub. “Bununla belə, Rusiya ilə daim əlaqə axtarmaq, ondan imtina etməmək və ondan uzaqlaşmamaq doğru idi. Vladimir Putin şahmat lövhəsini çevirsə də, bu o demək deyil ki, burada günahkar şahmat oyununun qaydaları və ya gedişləridir”, – deyə fon Friç yazır.
O, həmçinin təəssüflənir ki, Qərb Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsinin hələ 2014-cü ildə naməlum silahlı şəxslərin Krım parlamentini ələ keçirməsi ilə başladığı zaman anlamağa tələsməyib. “Geriyə nəzər saldıqda deyə bilərik ki, Qərb Rusiyanın beynəlxalq hüququ kobud şəkildə pozmasına daha sərt reaksiya verməli idi“, – deyə diplomat etiraf edir. O yazır ki, Rusiya təcavüzündən müdafiə üçün Ukraynaya daha çox resurs vermək imkanları əldən çıxıb. “Əgər Ukrayna özünü Rusiyanın hücumundan müdafiə edə biləcək bir vəziyyətə gətirilsəydi, çox güman ki, Rusiya 2022-ci ildə müdaxilədən tamamilə imtina edə bilərdi“, – deyə fon Friç bildirir.
Almaniyanın Rusiyadakı səfiri kimi təcrübəsindən bəhs edən və ilk kitabı böyük uğur qazanan fon Friç geriyə baxarkən müharibə başlamazdan əvvəl Almaniyada aparılan müzakirələrə heç də az tənqidi yanaşmır. O, kitabda xatırlayır ki, Ukraynaya istənilən, hətta müdafiə xarakterli silahların verilməsi zərurətdən daha çox Moskvaya qarşı təxribat hesab edilirdi. O, hazırkı vitse–kansler Robert Habekin 2021-ci ildə Donbassdakı təmas xəttinə səfər edərək Kiyevdən müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək üçün kömək tələb etdikdən sonra məruz qaldığı kəskin və geniş tənqidləri göstərici kimi nümunə gətirir.
Ümumiyyətlə, fon Friçin fikrincə, Almaniya köhnəlmiş paradiqmada yaşayırdı: qaynar nöqtələrə silah tədarükünü tabu hesab edir və belə bir prinsipin “tariximizdən qaynaqlandığı qatil” arqumenti ilə ictimai müzakirələri dayandırırdı – təbii ki, nasional–sosialistlərin hakimiyyəti və İkinci dünya müharibəsi dövrü nəzərdə tutulur. “Bunu dəyişdirmək üçün dəhşətli bir reallığa sərt eniş lazım oldu“, – deyə fon Friç yazır.
Həmçinin, oxucu kitabda fon Frçin Vladimir Putinlə diplomatik protokol baxımından təkbətək söhbətlərindən qeyri-adi yeni epizodlar tapa bilər, lakin son hadisələr fonunda bunlar heç də səmimi görünməyəcək: məsələn, Rusiya prezidentinin ukraynalı həmkarı Zelenskiyə qarşı həqiqi münasibəti artıq hamıya məlumdur.
Sonda qeyd edək ki, kitab Almaniya mağazalarında mayın 17-də satışa çıxarılacaq.moderator.az
