Politoloq: “Türkiyə Talibanla mübarizə yolunu seçsə də, Talibanla uzlaşsa da, bunun ABŞ-dan daha effektiv edəcəyinə əminəm. Hər iki yolda Türkiyənin uğur qazanacağı bəllidir”.
“Talibanın Əfqanıstanın təbii sərvətlərindən danışması Türkiyəni şirnikləşdirmək məqsədi daşıyır”.
Bu sözləri politoloq Turan Rzayev Talibanın Türkiyə ilə əməkdaşlığa daha böyük üstünlük vermələrinin səbəblərini PİA.az-a şərh edərkən qeyd edib.
Ötən həftənin sonunda Talibanın sözçüsü Süheyl Şahin bildirib ki, onlar başqa ölkələrdənsə, Türkiyə ilə əməkdaşlığa daha böyük üstünlük verirlər. Əfqanıstanın zəngin təbii ehtiyyatlarına diqqət çəkən Taliban sözçüsü qeyd edib ki, onlar bu resursları məhz Türkiyə ilə birlikdə istismar etmək istəyirlər.
“Əfqanıstan İslam Əmirliyi olaraq Türkiyənin dostluğuna, dəstəyinə və əməkdaşlığına digər ölkələrdən daha çox ehtiyacımız var. Əfqanıstan zəngin yeraltı sərvətlərə malikdir, lakin onları emal etməyə gücümüz yoxdur. Xarici işğal və daxili talançılığa görə bütün infrastrukturumuz çöküb. Türkiyə ilə səhiyyə, təhsil, iqtisadiyyat, inşaat, enerji və yeraltı sərvətlərin emalı sahələrində əməkdaşlıq etmək istəyirik. Daxili siyasi tarazlıq qurulduqdan sonra türk dostlarımızın bu problemlərin həllində fəal rol oynamasını gözləyirik”, – deyə Süheyl Şahin vurğulayıb.
Son günlər bir çox dünya dövlətlərinin liderlərinin Ərdoğanla Talibanı müzakirə etmələri də göstərir ki, Türkiyə Əfqanıstanda açar dövlətə çevrilir. Türkiyənin Əfqanıstanla əməkdaşlığının gələcəyini necə görmək olar? Rusiyanın və ABŞ-ın son 50 ildə Əfqanıstanda başara bilmədiklərini Türkiyə başara və Əfqanıstana sülh gətirə bilərmi?
Türkiyənin Əfqanıstanda ala biləcəyi yerini PİA.az-ın əməkdaşı politoloq Turan Rzayev ilə müzakirə edib.
ABŞ-a nəzərən Türkiyənin Əfqanıstan ərazilərində qalmasını daha məqbul hesab edən politoloq bildirib ki, türklər Əfqanıstanda ABŞ-ın bacarmadığını bacara bilər:
“Bildiyimiz kimi Taliban Əfqanıstanda hakimiyyəti ələ keçirib və hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün müxtəlif dövlətlərə, xüsusilə güclü müsəlman ölkələri ilə əməkdaşlığa üstünlük verir. Bu istiqamətdə Türkiyənin nüfuzunu yaxşı bilən Taliban Türkiyə ilə münasibət qurmaq istəyir. Məlumdur ki, Türkiyə hələ də müəyyən qism hərbi kontingenti Əfqanıstanda qalmaqdadır. Taliban da bu reallığı bildiyi üçün Türkiyə ilə müəyyən mənada yaxşılaşmaq istəyir.
Taliban leqal hakimiyyətini Türkiyəyə tanıda bilsə, bu eyni zamanda digər müsəlman ölkələrinin də Talibanı qəbul etməsi mənasına gəlir. Digər tərəfdən Talibanın əməllərinə cavab olaraq Türkiyənin necə davranması məsələsi var. Hal-hazırda Türkiyə Talibana sərt mövqe sərgiləməsə də, ehtiyyatlı siyasət yeridir. Nəzərə alınmalıdır ki, Taliban Əfqanıstanda qanuni hökuməti devirib hakimiyyətə gəlib. Buna görə də Türkiyə Əfqanıstanla bir az ehtiyyatlı davranır.
Talibanın Əfqanıstanın təbii sərvətlərindən danışması Türkiyəni şirnikləşdirmək məqsədi daşıyır. Şübhəsiz ki, ABŞ-a nəzərən Türkiyənin həmin ərazilərdə qalması daha məqbuldur. Çünki türklər ABŞ-ın bacarmadığını bacara bilər. Qeyd edim ki, əgər Türkiyə Talibanla mübarizə yolunu seçsə də, Talibanla uzlaşsa da, bunun ABŞ-dan daha effektiv edəcəyinə əminəm. Hər iki yolda Türkiyənin uğur qazanacağı bəllidir.
Burada bir məsələ də Talibanın necə siyasət yeritməsidir. Taliban orta əsrlərdən qalma feodal qanunlarla dövlət formalaşdırmağa çalışır. Buna görə də Talibanın yeni hökumətinin hansı qərarlar verəcəyi gündəmdədir. Əgər Taliban müasir dövrün qanunları ilə Əfqanıstanı idarə etsə, digər ölkələr, xüsusilə türk ölkələri Əfqanıstanda Talibanla münasibət qura bilər. Lakin Taliban insanlıqdan kənar, köhnə qayda-qanunlarla Əfqanıstanı idarə etməyə çalışsa, bu şübhəsiz ki, mövcud Türkiyə-Əfqanıstan münasibətlətinə təsir edəcək.
Əfqanıstanda sülhun gəlməsini kənar dövlətlərdən asılı olduğunu düşünmürəm. Türkiyə Əfqanıstana sülh gətir bilər. Amma burada Əfqanıstanın sülhə nə dərəcədə ghazır olduğundan asılıdır. Türkiyə İraqda, Suriyada, Lidiyada sülh gətirmək üçün var. Amma hamıya məlumdur ki, bir ölkənin digər ölkəyə müdaxiləsi istənilən halda o ölkəyə sülh gətirmir. Xüsusən Suriyada və Liviyada ABŞ və Rusiyanın mübarizəsi bu ölkələrə sülhün gəlməsinə imkan vermir. Talibanın içərisində türk sevənlər, sevməyənlər də var. Bu Suriyada, İraqda da belədir. Türkiyə sülh adıyla hansısa ölkəyə gedirsə, bu o ölkəyə sülhün gəlməsi demək deyil.
Amma bu da bir gerçəklikdir ki, Türkiyə Əfqanıstan tarixi ilə kifayət qədər bağlıdır. Zamanında Əfqanıstanda dövlətin qurulmasında və hazırkı dövlət tarixində Osmanlı türklərinin kifayət qədər tövbəsi var. Buna görə də Türkiyə Əfqanıstan coğrafiyasını yaxşı bilir. Əfqanıstan Yaxın Şərq coğrafiyasına yaxın olduğu üçün Türkiyənin bu əraziyə sülh gətirməsində kifayət qədər təcrübəsi var.
Düşünürəm ki, Türkiyə Əfqanıstanda sülhə və hakimiyyətin sabitləşməsinə dəstək ola bilər. Amma bunun nə qədər effektli olacağı əfqan xalqından və hazırkı hakimiyyətdən asılı olacaq”.
