Sovet ordusunda xidmət edən, təyyarə götürərək İrana qaçan məşhur pilotumuz haqqında məlumat verəcəyik. Rusiyada öz hərəkəti ilə hər kəsi şoka salan azərbaycanlı pilot Məmməd Altunbay kim idi?
O, 1911-ci ildə Gəncədə (o zaman Yelizavetpol) anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Odessa hərbi aviasiya məktəbində təhsil alıb. 1933-cü ildən qırmızı orduda xidmət etməyə başlayıb. SSRİ-nin müxtəlif yerlərində olub, sonra yenə Azərbaycana göndərilib.
SSRİ-də repressiyaların tüğyan etdiyi bir zamanda iki yoldaşı ilə birlikdə təyyarə ilə birlikdə Türkiyəyə uçmaq qərarına gəlirlər. Planı 1939-cu ildə həyata keçirmək mümkün olur. Sovet-İran sərhədini keçərkən təyyarə atəşə tutulur. Xəsarət və ya başqa səbəbdənmi, İranda eniş etməli olurlar.
Burada onlar 9 ay həbsxanada saxlanılırlar. İran hökuməti pilotların Türkiyəyə getmək istəyi və sovet hökumətinin pilotları təhvil vermək tələbi arasında götür-qoy edir. Nəhayət, bir türk diplomatının köməyi ilə həbsdən qaça bilirlər. Bu zaman onun yoldaşlarından biri həlak olur. Deyilənlərə görə, cənubdakı kommunistlər qətlə yetirir.
Səkkiz həftə sürən sərgərdanlıqdan sonra Məmməd və bir yoldaşı Bağdada yetişirlər. Amma burada da macəra bitmir. Onların alman casusu olmasından şübhələnən ingilislər tərəfindən həbs olunurlar və hətta güllələnmə təhlükəsinə məruz qalırlar. Onları xilas edən yenə də Türkiyə səfiri olur. Nəhayət, 1941-ci ildə Türkiyəyə yetişir.
Burada yenidən imtahan verən Mehmet Altınbay pilotluq lisenziyası əldə edir və 1960-cı ilə kimi aviasiya sahəsində çalışır. 1960-63-cü illərdə Münhendə yaşayır və “Azadlıq”radiosu ilə əməkdaşlır edir.
O, Türkiyədə Məlahət Tiftikçizadə ilə ailə qurur, onların Oqtay adlı oğulları olur.
1967-ci ildə Mehmet Altunbayın həyatından bəhs edən “501 numaralı hücre” adlı film çəkilir.
Baş rolu Cüneyt Gökçer ifa edir. Rejissor işi zəif olduğundan film yaxşı alınmır.
Mehmet Altunbay 1987-ci il dekabrın 27də İstanbulda vəfat edir.
1989-cu ildə Ankarada Azərbaycan Kültür Dərnəyi tərəfindən “Hürriyətə uçan türk” adlı xatirələri çap olundu.
Yadigar Sadıqlı
