Narkotik “21-ci əsrin bəlası” hesab edilir. Elə bir ölkə yoxdur ki, orada narkotik vasitələr istifadə edilməsin.
“Ağ ölüm” adlandırılan narkomaniya insanlıq üçün dəhşətli bəlaya çevrilib. Narkomaniya keçici xəstəliklərin sürətlə yayılmasına səbəb olur. Azərbaycanda da son günlər narkotik vasitələrin satışı və istifadəsiylə bağlı narahatdici xəbərlər dolaşır.
“Cümhuriyət” qəzeti müasir dövrün problemi və yaranan suallarla bağlı narkomaniya üzrə ekspert Emil Maqalovla həmsöhbət olub. Alp.az müsahibəni təqdim edir.
-Niyə narkomaniya sürətlə inkişaf edir və yayılır?
-Əvvəla, onu qeyd edim ki, narkomaniya ilə bağlı hər tədbir, təlim və müzakirələrdə illərdir hər dəfə eyni sözlər, eyni mesajlar və əsas da eyni sosial adamlar iştirak edir. Narkomaniya ilə bağlı bir dənə də olsun sosioloji tədqiqat yoxdur. Hələ ən mifoloji fikir də odur ki, insanlar idmanla məşğul olanda narkomaniyaya meyillilik riski azalır. Bəli, idmanı haradasa asudə vaxtın təşkili kimi qiymətləndirmək olar. Amma düşünürəm ki, bizdə idman siyasətinin konsepsiyası yanlışdır. İdmanla intellektual səviyyə bir olmalıdır. Məsələn, Sovet dövründə orta məktəblərdə normal oxumayanları idmana buraxmırdılar. Yəni əsas risk qrupları asosial insanların olduğunu nəzərə alıb deyə və görə bilərik ki, narkotik istifadəçilərinin çoxunun savadı azdır. Bunları araşdırıb təhlil edib, səciyyəvi qruplara uyğun iş aparılmalıdır.
Yani narkomaniya ilə bağlı tədbirləri hər hansı bir fəal və öndə olan gənclərə keçməklə gördüyümüz kimi müsbət nəticə, effekt yoxdur, hətta əksidir. Narkotacirlərin hər yolla külli miqdarda pul qazanma cəhdi bütün dünyada var və hələ ki, pulun gücünə onlar qalibdir. Ümumiyyətlə, narkomaniya ilə əlaqədar bütün aidiyyəti qurumlara daha ciddi nəzarət və narkotacirlərlə əlaqəli bütün cəzalar daha da artırılmalıdır. Bunun üçün isə külli miqdarda vəsait və həqiqətən işində vicdanlı insanlar olmalıdır.
-Hazırda istifadəsi çoxalan “patı”-ya uşaqlar necə qurşanır?
-Əvvəla, bunlar mifdir, uşaqlar bu maddələrə qurşanmır. Bununla bağlı neçə ildir ki, məktəblərdə, universitetlərdə təlimlər, bu mövzuda çıxışlarım olur. Bu mövzuda özümüz araşdırmalar aparırıq. Tədbirlrədə əsasən öndə olan gənclər iştirak edir. Narkotikə meyilli olanlar, çayxanadakılar, tindəkilər, işsizlər qalır qıraqda. Problemin biri də budur. Uşaqlar arasında bu maddələrin istifadəsi demək olar ki, yoxdur. Yeniyetmələr arasında, 11-ci sinifi yeni bitirmiş, siqaret çəkə bilən insanlar arasında var. Çünki artıq narkotacirlər narkotiklərin istifadəsini çox asanlaşdırıb. Əvvəlki narkotiklərin həm istehsalı, həm də istifadəsi çətin idi. İndi isə narkotacirlər boş oturmur, hər gün yeni narkotiklər fikirləşirlər. Yeniyetmələr və gənclər bildiyimiz kimi, əvvəl də, indi də qoyulan qanunları, baryerləri aşmaq istəyirlər. Bu qanun və baryerləri aşmaq üçün də narkotiklərdən istifadəyə meyil edirlər. Yeniyetmələrin düşdüyü mühüt, asudə vaxtın təşkili, ailə münaqişələri, əsas məsələ onların savadsızlığı və bu haqda az məlumatlarının olmağı onların narkotikdən istifadəsinə səbəb ola bilir.
– Gəncləri bu bəladan necə xilas etmək olar?
– Cəmiyyəti narkomaniyadan xilas etmək üçün əsas məsələ onların savadlanmağıdır. İkinci məsələ mühüt, üçüncü məsələ onların bu barədə az məlumatlı olmasıdır. Narkomaniya ilə mübarizədə hansı tədbirə getsək, orada öndə olan gənclərin iştirakını görürük. Yəni bu sahədən məlumatı olan və narkotikdən istifadə etməyən insanlar bu tədbirlərdə iştirak edirlər. İştirakdan əlavə, təlimləri keçənlər də ya dövlət nümayəndələri, ya həkimlər, ya da polislər olurlar. Bu şəxslərə də narkotik istifadəçiləri etibar etmirlər. Narkotik istifadəçiləri deyir ki, mən polisə nə danışım, polis məni tutacaq, bu həkim pulumu aldı, lakin müalicə edə bilmədi. Həkim müalicə etsə belə, şəxs yenidən narkotik istifadəsinə başlayır və bütün günahı atır həkimin üstünə. Bu bəladan onları xilas etmək üçün onların arasından çıxan, yəni əvvəl narkotikdən istifadə etmiş və sağalmış birini onların arasına salmaq lazımdır.
-Narkotikə qurşanan insan yenidən cəmiyyətə adaptasiya ola bilirmi?
-Əlbəttə ki, bu bir az çətin məsələdir. Çünki narkotikə qurşanan insan yenidən cəmiyyətə adaptasiya olmaq istəyəndə cəmiyyət bunu qəbul etməlidir. Cəmiyyət artıq bunu narkoman, problemli adam kimi tanıyırsa, onu qəbul etmir. Deyir ki, mənim öz problemim özümə bəsdir. Bəzən olur ki, narkotik istifadəçisini müalicə edirsən, amma yenidən başlayır. Narkotik istifadəçisi narkotiki tapmaq üçün cinayət də törədir, oğurluq edib pul qazanır və həmin pulun müqabilində özünə narkotik tapır. Nəticədə həmin şəxslər həm cinayətkar, həm də narkomaniya xəstəliyini yayan olar. Artıq cəmiyyət bu şəxslərdən yan qaçır.
-Deyirlər ki, narkotikə daha çox varlı ailənin uşaqları qurşanır, amma go?rürük ki, aztəminatlı ailələrdə də bu problem artır…
-Bəli, belə bir fakt var. Lakin bu 20%-dir. Əsasən geridə qalan 80% kasıb insanlardır. Az öncə də qeyd etdiyim kimi, savadsızlıq, asudə vaxtın təşkil olunmamasi, işsizlik insanları bu yola gətirib çıxarır. Varlı isə təbii ki, bunun həzzini yoxlamaq üçün kasıbların istifadə etdiyindən yox, kasıblar istifadə etdiyi kimi yox, başqa cür istifadə edir. Amma dediyim kimi, onlar sadəcə həzz almaq üçün istifadə edirlər.
-Valideyin necə müəyyənləşdirə bilər ki, uşag?ı narkotikə qurşanıb?
– İstənilən valideyn öz övladını, uşağını tanıyır və uşağının hərəkətlərindən xəbəri var. Uşaqda istənilən dəyişiklik olanda valideyn başa düşəcək. Bir daha qeyd edim ki, kimyəvi narkotiklərin fəsadları ayrı, təbii narkotiklərin fəsadları ayrıdır. İstənilən halda, ata-ana, hətta spirtli içki qəbul etmiş yeniyetməni də bilir. Məsələn, bizdə belə hallar olub ki, şəxs neçə vaxtdır kitab oxuyurdu, gedib baxdıq ki, kitabı tərsinə qoyub. O elə düşünür ki, kitabı bu vəziyyətdə oxuyur. Ya da bəzən şəxs valideynini çağırır ki, bax, gör, televizordakı pələng niyə belə edir. Bu zaman ana gəlib görür ki, televizor sönükdü, heç işləmir. Bunlar adi hallardır. İstənilən dəyişikliklərdə valideyn uşağının nədənsə istifadə etdiyini başa düşəcək. Daha sonra mütləq tək narkoloqa yox, həkimlərə, psixoloqa müraciət edilməlidir. Bəzən bizim “mentalitetimiz” buna imkan vermədiyindən, analar bunu gizlətməyə çalışır. Valideynlər bunu o zaman biruzə verirlər ki, bir-birini ən çox sevən ana və övlad artıq bir-birinin ölümünü istəyir. Bu vaxt artıq bizə müraciət edirlər.
– Narkotik istifadəçisi neçə müddətdə aludəçiyə çevrilir?
-Bu, narkotikin tərkibi, kimyəvi və təbii olmağından asılıdır. Burada narkotikin necə istifadə edildiyi də mühümdir. Hər halda, 3 dəfə istifadə tam bəs edir ki, insan onun aludəçisinə çevrilsin. Kimyəvi maddələrdən istifadə edənlər intihara daha çox meyilli olurlar. Azərbaycanda intihar edənlərin 50%-i metamfetamin (xalq arasında “patı” kimi tanınır-red.) qəbul etdikdən sonra intihar edib.
-Narkotik istifadəçilərinin müalicə müddəti nə qədərdir?
-Problem müalicə almaq deyil, müalicəni 1 həftəyə də almaq olar. Mən dediyim müddət daha uzunmüddətli və təmənnasızdır. Lakin şəxs gedib hansısa pullu yerdə müalicə alırsa, onu 1 həftəyə də sağaltmaq olar. Problem müalicədən sonra şəxsləri cəmiyyətə qaytarmaqdır. Cəmiyyətə qayıtdıqdan sonra bu şəxslərə məşğuliyyət, asudə vaxtlarının təşkili lazımdır. Tutaq ki, müalicə alıb sağalan şəxslərdən biri dülgərdir, lakin işə başlamağa pulu yoxdur. Buna pul lazımdır. Bizdə elə hallar olub ki, biz bunları pulla təmin etmişik və yenidən dülgərliyə, ya da başqa bir işə qayıdıblar. Hətta aralarında məscidə apardıqlarımız da olub. Təbii ki, məcburi yox, yoxlamışıq ki, adam namaza meyillidirsə, aparmışıq. Yəni 50% islamla, 20% işlə, 10% faiz valideyinlə, 20% faiz cəmiyyətlə bu insanları yollarından qaytarmaq mümkündür.
