Son bir neçə gündə Ermənistanın paytaxtı İrəvanda mitinqlərin ardı-arası kəsilmir. İddia olunur ki, 24-25 aprel tarixlərində bu aksiyalar daha da genişlənəcək və pik həddə çatacaq. Pərakəndə etirazçılarla müxalifətçilərin birləşəcəyi də vurğulanır. Üstəlik, qarşıdan 24 aprel kimi həssas tarix gəlir və Paşinyanı lənətləmiş qaragüruhçu dünya erməni lobbisi bu tarixdə Ermənistanın baş nazirinə sürprizlər hazırlaya bilər. Eyni zamanda, Vaşinqtonun və Kremlin baş barmağının bu mitinqlərin kulisində hərəkətdə olduğu da iddia edilir.
Aksiyaların sonunda Baş azir Paşinyan devrilə bilərmi? Erməni müxalifətinin Paşinyandan əsas tələbi nədir? 24 aprel tarixi bu il dünyada “anım günü” kimi qeyd olunacaqmı? Ötən il qondarma soyqırımı abidəsini ziyarət etməyən Paşinyan bu il hansı addımı atacaq?
Suallarımızı politoloq Cümşüd Nuriyevə ünvanladıq.
Politoloq Publika.az-a müsahibəsində söylədi ki, İrəvandakı aksiyaların arxasında iki qütb var.
– Cümşüd müəllim, İrəvandakı aksiyalar nəyə hesablanıb? Aksiyaların sonunda hazırkı baş nazir devrilə bilərmi?
– Əslində İrəvanda keçirilən mitinqlər uğursuz bir siyasi gedişdir. Əvvəla, xalq hazırkı Baş nazir Nikol Paşinyanı dəstəkləyir. Ona görə də istər “Daşnaksütyun” və digər neo-faşist qüvvələr olsun, istərsə də Sarkisyan-Koçaryan – Qarabağ ermənilərinin İrəvandakı siyasi elitadakı çəkisi olduqca azdır. Təxminən 15-20 faiz arasındadır. Digər tərəfdən, hazırda İrəvanda gerçəkləşdirilən mitinqlərə Artur Vanetsyan başçılıq edir. Onun İrəvanın mərkəzi meydanında çadırlar quraraq oturaq mitinq keçirməsinə polis icazə vermədi. Üstəlik, mağarları, çadırları da sökdürdülər. Eyni zamanda, bu mitinqlərin keçirilməsinin bir sıra məqsədləri var. Birləşmiş Ştatlar elə bilir ki, bu yolla Nikol Paşinyanı Rusiyadan tamamilə qopmağa məcbur edə biləcək. Amma Nikol Paşinyan da Rusiyanın tapşırığı ilə bu mitinqləri dağıtdıracaq. Eyni zamanda, bir qədər gözləmə mövqeyi tutur ki, Ermənistandakı bütün anti-Paşinyan mövqeli müxalif qüvvələrin hamısını müəyyənləşdirsin. Çünki birinci, ikinci və üçüncü günlər həmişə belə olur. Mitinqlər bu günlərdə kəşfiyyat xarakteri daşıyır. Əsas təxribatçı qruplar ortada olmurlar. Həmişə “sudan quru çıxmağı” bacarırlar. Biz Azərbaycan təcrübəsində də bunu görmüşük. İrəvanda da indi həmin siyasət həyata keçirilir. İnanmıram ki, bu mitinqlərin nəticəsi Nikol Paşinyanın hakimiyyətdən getməsinə gətirib çıxarsın.
– Hər il ermənilər 24 aprel tarixini qondarma soyqırımının “anım günü” kimi qeyd edirlər. Ötən il “anım tədbirləri” sönük keçdi. Rəsmi tədbirlər olmadı. Sizcə, bu il nə baş verəcək?
– Ermənilər həmişə 24 aprel tarixini qondarma soyqırımının “anım günü” kimi qeyd ediblər. Ötən ildən artıq ermənilərdə bu cür saxta günün “ildönümünü” qeyd etmək üçün imkan qalmayıb. O mənada ki, bunlar həmişə özlərini qürurlu, əyilməz, qəhrəman bir xalq sayırdılar. Yüzillər boyu bu yolla özlərini təbliğ edirdilər. Ən azından 2020-ci ilə qədər belə idi. Bu illər ərzində ermənilər özlərini dünyaya qorxmaz, qoçaq kimi sırıya bilmişdilər. Amma Azərbaycan Ordusu 2020-ci ilin payızında cəmi 44 gün ərzində bu mifi dağıtdı. Doğrudur, ondan əvvəl italiyan kökənli məşhur fransız tarixçisi Ferro ermənilərlə bağlı əsərində yazır ki, mən bunlar qədər mifə inanan başqa bir tayfa görmədim. Bunlar əgər bu qədər qoçaqdırsa, niyə ermənilərin bu vaxta qədər bir tarixi qəhrəmanları yoxdur – söyləyirdi. Ferro yazırdı ki, əgər ermənilər bu qədər qoçaq olsaydılar, tarixdə kiçik də olsa dövlət qurmağı bacarardılar. Həmin tarixçi ermənilərin tarixini kifayət qədər araşdırıb. Ona görə də Ferronun sözü olmasın, axı ermənilərin nəyi var?! Saxta soyqırımı da İngiltərənin siyasi oyunu idi. Ötən əsrin 20-ci illərində bu məsələ gündəmə gətirildi. Həmin dövrdə Türkiyənin xarici işləri, həm də maliyyə naziri erməni kökənli idi. Türkiyə parlamentində, Böyük Millət Məclisində 14 erməni var idi. Üstəlik, parlametdə komitə sədri erməni idi. Onlar keçirilən məhkəmə ilə bağlı Türkiyə təmsilçisi olaraq getdilər, sonra qayıtmadılar. Bundan sonra İngiltərə də qondarma soyqırımı ilə bağlı heç nəyə nail ola bilmədi. Yəni bütün bunların kökündə yalan durduğuna görə ermənilər də bunu dərk eləməyə başlayıblar. Erməni siyasi elitasına fikir versəniz, artıq bunların ən aparıcı siyasi xadimləri, uzun müddət erməniləri təbliğ edən Roman Bağdasaryan açıq şəkildə etiraf edir ki, biz səhv yolda olmuşuq. Gərək nə Türkiyəni, nə də Azərbaycanı şərləyərdik – söyləyir. Onların torpağını işğal etməməliydik, indi bunun cəzasını çəkməliyik – deyir. Ona görə də 24 aprel tarixində ermənilərin İrəvanda nəsə edə biləcəyini düşünmürəm. Yəni onların indiki mərhələdə gündəmə gətirə biləcəyi əsas şey yenə də hay-küy olacaq. Yenə də dünyaya müraciətlər ünvanlayacaqlar, yenə də ağlayacaqlar. Başqa bir şey yoxdur. Ötən əsrin 1918-ci ilinə qədər ermənilərin balaca bir xanlığı da olmayıb. Həmişə onların dövlət statusu ilə bağlı kilsələri çıxış edib. Kilsə də daima ianə ilə dolanıb. 44 günlük müharibədən sonra dünya ermənilərin imkanları da tükənib.
– Rusiya və ABŞ İrəvandakı mitinqlərin pərdəarxasında ola bilərmi? Başlayan sülh prosesi fonunda Paşinyanın getməsi indi onlardan hansına sərf edir?
– Rusiya ötən il Ermənistandakı mövcud vəziyyətdən istifadə edərək ondan yararlanmağa çalışdı. Amma bu alınmadı. Nəzərə almaq lazımdır ki, Ermənistan kiçik bir dövlət olsa da Birləşmiş Ştatların ən böyük səfirliyi məhz Ermənistandadır. Hətta Rusiyadan da çox orada diplomatik korpus mövcuddur. Onun 2 min işçisi var. Bu da o deməkdir ki, Amerika Birləşmiş Ştatları bütün hallarda Cənubi Qafqazda möhkəmlənməkdən ötrü mütləq Ermənistanda qalmalıdır. Ona görə də ABŞ ATƏT-in Minsk qrupundakı həmsədrini Cənubi Qafqazda danışıqlar aparmaq üçün baş müşavir təyin elədi. Ona görə də ABŞ Rusiyanı özünün alternativi görür. Kreml də əksini düşünür, o da ABŞ-ı özünün alternativi olduğunu düşünür. Rusiya Ermənistanda hakimiyyəti dəyişməkdənsə, Paşinyanı ələ almaq daha sərfəlidir. Nikol Paşinyan peşəkar siyasətçi olmadığı üçün Kreml onu dəyişməyə can atmayacaq. Bu, Moskvaya sərf eləmir. Rusiya onun yanında öz adamlarını yerləşdirərək həmin şəxslər vasitəsi ilə hazırkı baş nazirə təzyiqlər göstərəcəklər. Ona görə də Nikol Paşinyanın hakimiyyətdən getmək ehtimalı bu yaxın zamanlarda mümkün deyil.
– Bəs Paşinyanı yola salmaq üçün başqa yollardan da istifadə oluna bilərmi?
– Yeganə bir şey ola bilər ki, Paşinyana qarşı süi-qəsd hazırlasınlar, onu öldürsünlər. Yəni Rusiya yalnız bu yolla onu aradan götürə bilər. Amma Paşinyan Rusiyanın təkliflərini qəbul elədi. Görünən odur ki, Rusiya ona sui-qəsd hazırlamağı da hələlik planlaşdırmır. Amma başqa qüvvələr var. İranda müəyyən qüvvələr onun Azərbaycan və Türkiyə ilə yaxınlaşmasını heç istəmirlər. Onlar bunu həyata keçirə bilər. Bir də Ermənistandakı kilsənin daxilindəki neo-faşist qüvvələr bu süi-qəsd planını hazırlayıb həyata keçirmək iqtidarındadırlar. Amma Nikol Paşinyan da çox möhkəm qorunur. Ona görə də hakimiyyətin dəyişmək ehtimalı aşağıdır.
– Sabah tarixdə ilk dəfə olaraq Şuşada Zəfər qurultayı keçiriləcək. Qondarma soyqırımının “ildönümü” ərəfəsində belə bir qurultayın Şuşada gerçəkləşməsi Ermənistandakı və xaricdəki ermənilərin psixologiyasına hansı formada təsir göstərəcək?
– Əvvəla, onu deyim ki, siz bu məqamı çox gözəl tutmusunuz. Azərbaycan bilərəkdən Dünya Azərbaycanlılarının beşinci qurultayını Şuşaya salıb. Burada təkcə qondarma soyqırımı ilə bağlı məqam deyil, həm də Bakı bütün dünyaya mesaj verir ki, Şuşa Azərbaycanın ürəyi, döyünən qəlbidir. İkincisi, Azərbaycan Prezidenti bu istiqaməti təsadüfi seçməyib. Çünki Azərbaycanın xarici siyasətinin uğurlarını bir növ xaricdə məhz bizim diasporumuz həm təmsil edəcək, həm də həyata keçirəcək. Üçüncüsü, Şuşa ermənilərin həmişə alınmaz qala statusunda olan bir xəyalı idi. Azərbaycan Ordusu həmin o mifi dağıtdı. Şuşanın bu il 270 illiyi keçiriləcək və Azərbaycanda bu il “Şuşa ili” elan edilib. TÜRKSOY da 2023-cü ili Şuşanı Türk dünyasının Mədəniyyət Paytaxtı qəbul edib. Ona görə də ilk Zəfər Qurultayının Şuşada keçirilməsinin çox böyük siyasi əhəmiyyəti var. dediyim kimi, Azərbaycan Prezidentinin xarici siyasətinin həyata keçirdiyi bir missiyadır, siyasi addımdır. Bu adımın çox yüksək siyasi dəyəri var. bu mənada da Azərbaycan Prezidentini alqışlayıram. Belə bir şeyi düşünmək, həyata keçirmək çox güclü bir siyasətçiyə məxsus ola biləcək bir məsələdir. İnanıram ki, cənab Prezident bu fikri çox uğurla həyata keçirə biləcək.
