Azərbaycan diplomatiyası və ordusu Qarabağda ermənilərə təlatüm yaşatmağa davam edir. Laçının mərkəzində, həmçinin, Zabux və Sus kəndlərində yaşayan ermənilər və rus sülhməramlılarının bölgəni etməsi ilə adı çəkilən ərazilər Azərbaycana təhvil verildi. Bu, hər şeydən əvvəl dövlətimizin prinsipial və qətiyyətli mövqeyinin nəticəsi, həmçinin, məsələləri terror-təxribat yolu ilə deyil, dinc yolla tənzimləməyin daha vacib olduğunun sübutudur.
Proses gözlənilməz deyildi. Son 1 ilə yaxın müddət ərzində Laçın şəhərinə daxil olmadan 22 kilometri Azərbaycan ərazisindən, 10 kilometri Ermənistan ərazisindən keçməklə alternativ yol çəkildi. Azərbaycan tərəfi yeni yola birləşən 4,8 kilometr uzunluğunda birləşdirici yolun tikintisini də öz üzərinə götürdü və icra etdi.
Laçının Azərbaycan ordusunun nəzarətinə keçməsi gələcək üçün hansı perspektivlər vəd edir?
Əvvəla, Laçın rayonu Azərbaycan Respublikasının cənub-qərbində, Kiçik Qafqaz sıra dağlarına məxsus olan Qarabağ dağ silsiləsinin suayrıcı ilə Qarabağ yaylası arasında yerləşir. Diyarın təbii-coğrafi mövqeyi olduqca əlverişlidir. Laçın ərazisində hələ tədqiq edilməmiş 500 tarix və mədəniyyət abidəsi, o cümlədən I-II əsrlərə aid qaya təsvirləri, 1 mağara, 5 antik qala, Siklop tipli yaşayış yerləri, Qafqaz Albaniyası dövrü memarlıq abidələri və s. var.
Laçın dəhlizi Gorus – Şuşa – Kəlbəcər – Qubadlı arasında yerləşən strateji baxımdan çox əhəmiyyətli coğrafi ərazidir. Zəngəzur silsiləsinin bütün zirvə hissəsi öz başlanğıclarını Laçın dəhlizindən götürür.
Laçın “dəhlizi” Azərbaycan üçün strateji olan ərazidir. Laçının işğal edilməsi ermənilərin uzun illər ərzində qurduğu ən vacib plan idi. Çünkü Laçının ələ keçirilməsi Ermənistanın Qarabağa yolunun tamamilə açılması demək idi. Ermənilərin “humanitar dəhliz” adlandırdığı bu yol ilə Dağlıq Qarabağa külli miqdarda silah, döyüş sursatı və hərbi qüvvə gətirilirdi.
Laçın rayonunun ordumuzun nəzarətinə keçməsi Qarabağın dağlıq hissəsində bizə üstünlük qazandırdı. Qarabağın bu hissəsinin azad edilməsi ilə Xankəndinin şimal, Xocalının isə qərb hissələrini görmək mümkün olacaqdır. Əldə edilən yeni mövqelər faktiki olaraq Xankəndinin 3 tərəfdən mühasirəyə alınmasına imkan yaradır. Geridə isə Xocalı istiqamətində olan ərazilərin nəzarəti məsələsi var.
Son dövrlər İrəvanın anlaşmanın icrasından maksimum şəkildə yayınma ritorikası baxımından Laçının qaytarılması İrəvana güclü dərs oldu.
Keçmiş Laçın dəhlizinə alternativ yolun çəkilməsi və yaxında istifadəyə verilməsi Paşinyanın Zəngəzura dəhliz verməyəcəyi ilə bağlı səsləndirdiyi bəyanatların da tarixin zibilliyinə gömüldüyünü göstərdi.
Rus sülhməramlılarının Laçın ərazisindən çıxarılması həm də onların Qarabağı heç vaxt tərk etməyəcəyi əndişəsi içərisində olanlara da mesaj və ya toxtaxlıq oldu. Proses göstərdi ki, Azərbaycan tərəfi Laçın “dəhlizi”nə alternativ yolu istifadəyə verməklə tədricən separatçıların ərazimizdən təmizlənməsini həyata keçirəcək.
Sonda, “biz bu əraziləri 2020-ci ilin 10 noyabrında almalı idik” deyənlərə ithafən bildirmək istəyirəm ki, biz Qarabağı 1988-ci ildən atəşkəsin imzalandığı 1993-cü ilədək kənd-kənd, hissə-hissə itirmişik. Bugün də kənd-kənd, hissə-hissə geri qaytarma hərbi-siyasi taktikasını icra edirik. Prosesin təməli 2020-ci ildə hüquqi və hərbi baxımdan qoyuldu. İndi isə siyasi baxımdan icrası davam etdirilir. Lakin riyakar, işğalçı düşmənin yanaşması heç bir hüquqi və siyasi kontekstə sığmadığı üçün hərbi vasitələr hələ də gündəmdədir. Buna etirazı olanlar bilməlidir ki, istənilən dövlətin öz ərazisində hərbi əməliyyat keçirməsi, yaxud cinayətkarları zərərsizləşdirməsi müstəsna hüququdur. Bu, beynəlxalq hüquqda və konvensiyalarda təsbit edilib. Çünki, belə olmasa həmin cinayətkarlar həm regional, həm də qlobal miqyasda təhlükə mənbəyinə çevrilə bilər.
Hesab edirəm ki, bu proses bütün kontekstlərdə 2025-ci ildə rus sülhməramlılarının bölgədən çıxması ilə tamamən başa çatacaq.
Züriyə Qarayeva
Siyasi şərhçi
