Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülən ilk qadınlar, təyyarəçilər Valentina Qrizodubova, Polina Osipenko və Marina Raskova
XX əsrin birinci yarısı aviasiyanın yeni yarandığı dövr idi və bu sahədə rekordlara xüsusi önəm verilirdi. İlk dəfə La-Manş boğazını adlamaq, Aralıq dənizini adlamaq, Atlantik okeanını, Hind okeanını, Sakit okeanı adlamaq, SSRİ-dən ABŞ-a Şimal qütbü üzərindən uçuş, uzunluq rekordları, hündürlük rekordları, yükqaldırma rekordları, kişilərə aid rekordlar, qadınlara aid rekordlar…
Qrizodubovanın kapitan, Osipenkonun ikinci pilot, Raskovanın isə şturman olduğu heyət 1938-ci il sentyabrın 24-25-də ANT-37 təyyarəsində birbaşa (enişsiz) Moskvadan Uzaq Şərqə, Kerbi adlı məntəqəyə qədər 6450 km uçaraq (uçuşun müddəti 26 saat 29 dəqiqə) sırf qadınlar üçün uzunluq rekordu müəyyən etdilər.
Təyyarə əslində Komsomolsk-na-Amure şəhərində enməli idi. Amma radio əlaqəsi kəsildiyindən, cihazlar sıradan çıxdıqlarından, vizual görünüş də olmadığından şəhəri tapa bilmədi. Ekipaj yalnız Oxot dənizinə çatanda yeri gördü və təyyarəni geri döndərdi. Benzinin qurtarmasına az qalarkən Qrizodubova təyyarəni “qarnı” üzərində, şassiləri açmadan tayqada endirməyi qərara aldı.
Belə bir eniş ANT-37-də müəyyən olunan yerinə görə şturman üçün təhlükəli ola bilərdi (əslində hamı üçün təhlükəli idi, amma şturmanın şansı yox idi). Buna görə də kapitan şturman Raskovaya paraşütlə tullanmağı əmr edir. Qidalanmaq üçün özü ilə iki plitka şokolad, eləcə də kibrit və tapança götürən şturman təyyarəni tərk edir.
Xoşbəxtlikdən kapitan tezliklə tala taparaq təyyarəni endirir. Eniş faciəsiz baş verir. Axtarış-xilasetmə dəstələri oktyabrın 3-də təyyarəni və iki pilotu tapırlar. Raskova isə ertəsi gün özü təyyarəni tapır.
Uçuş və sonrakı günlərdə göstərdikləri qəhrəmanlığa görə Valentina Qrizodubova, Polina Osipenko və Marina Raskova noyabrın 2-də Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldülər.
Osipenko bundan cəmi 6 ay sonra, 1939-cu il mayın 11-də sınaq uçuşu zamanı həlak oldu. Raskova eyni aqibəti 1943-cü il yanvarın 4-də yaşadı. Həm də Osipenkonun qəzası texniki səbəblərlə izah olunsa da, Raskovanın ölüm səbəbi kimi öz intizamsızlığı göstərildi.
Qrizodubova isə çox yaşadı, hətta SSRİ-dən də çox. Ona 1986-cı ildə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı da verildi. 1993-cü il aprelin 28-də 84 yaşında vəfat etdi.
P.S. ANT-37 təyyarəsi məşhur aviator Andrey Tupolevin rəhbərlik etdiyi konstruktor bürosunda hazırlanmışdı. Sözügedən uçuş baş verərkən Tupolev artıq bir il idi ki, ziyankar-diversiya fəaliyyəti ittihamı ilə həbsdə idi. Amma başqalarına baxanda bəxti gətirdi, güllələmədilər, 15 il verdilər. Almanlarla müharibə başlayanda isə ehtiyac üzündən azad etdilər. Amma yalnız Xruşşov zamanı bəraət verildi.
Yadigar Sadıqlı
