Ərdoğanın Ukrayna səfərinin Azərbaycan üçün önəmi və yaratdığı fürsətlər
Fevralın 3-də Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Ukraynaya rəsmi səfəri reallaşıb. Səfər zamanı ölkələr arasında 8 mühüm sənəd imzalanıb. Bu sənədlərdən bir neçəsi xüsusilə böyük əhəmiyyət daşıyır.
İmzalanan sənədlər gənclər siyasəti, hüquq-mühafizə orqanları, yüksək hərbi texnologiyalar, gömrük orqanları sahəsində, standartlaşma qurumları arasında, həmçinin azad ticarət zonasının yaradılması sahəsində əməkdaşlıq üzrə razılaşmalardır. Sənədlər hər iki ölkənin parlamentində ratifikasiya olunduqdan sonra qüvvəyə minəcək.
Səfər zamanı imzalanan sənədlərdən ikisi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bunlar “Bayraktar” pilotsuz uçuş aparatlarının Ukraynada istehsalı zavodunun yaradılmasına dair, həmçinin azad ticarət rejiminə dair razılaşmalardır.
Qeyd edək ki, Ukrayna ilə Türkiyə arasında azad ticarət rejiminin yaradılması üzərində işlər 10 il idi ki, aparılırdı. 2012-ci ildən başlayan danışıqlar bir sıra mal qrupları üzrə tariflərlə bağlı yaranan problemlər üzündən irəliləmirdi. Fevralın 2-də Ukrayna Nazirlər Kabineti zonaya dair razılaşmanı təsdiqləyib. İqtisadiyyat naziri Yuliya Sviridenko sənədin detallarını açıqlayaraq bildirib ki, razılaşmaya əsasən Türkiyə tərəfi 10337 mal pozisiyası üzrə gömrük rüsumlarını sıfıra endirib. Bu, ümumi malların 95 faizinə bərabərdir. Daha 1348 mal növünü Ukrayna Türkiyəyə ya kvota, ya da güzəştli tariflərlə ixrac edə biləcək. Hələlik Ukraynadan Türkiyəyə 1100 növ məhsul ixrac olunur. Buna görə də razılaşmanın ixrac məhsullarının çeşidini genişləndirəcəyi gözlənilir: “Son illərdə biz müşahidə edirdik ki, Ukraynanın aşağı tarifləri Türkiyə məhsullarının bazarlarımıza girişini əngəlləmir. Amma Türkiyənin tətbiq etdiyi tariflər Ukrayna şirkətlərinin bu ölkənin bazarlarına çıxışı qarşısında keçilməz sədd yaradırdı”.
Nazirin sözlərinə görə, razılaşmaya əsasən azad ticarət rejimi taxıl məhsullarına aid edilmir: “Lakin hazırda Ukrayna taxılı Türkiyə bazarına sıfır rüsumla daxil olur və bu, davam edəcək”.
Bundan əlavə, Ukrayna öz ərazisindən metallom ixracına rüsum tətbiq etmək hüququnu saxlayır. Bu zaman Türkiyə Ukraynadan metallom idxalında rüsumsuz həcmə kvota tətbiq edir. Sviridenko onu da bildirib ki, Ukrayna hökuməti yerli yüngül sənayeyə Türkiyə məhsulları ilə rəqabət aparmalarını təmin etmək üçün dəstək verəcək.
Razılaşmaya əsasən hər iki ölkə öz ərazisində digərinin şirkətlərinin fəaliyyətini stimullaşdıracaq. Sənəd dövlət satınalmalarını əhatə etmir. Bu baxımdan, dövlət ehtiyacları üçün sırf yerli məhsulların alınması şərtinin qoyulması mümkün olacaq.
Razılaşmanın icrası hansısa sahədə yerli iqtisadiyyata zərər verəcəyi təqdirdə, hər iki ölkə ayrı-ayrı məhsullar üzrə xüsusi razılıq əsasənda rüsumların bərpasını həyata keçirə bilər. Razılaşmanın ilkin şərtlərinə sənəd qüvvəyə mindikdən 2 il sonra yenidən baxmaq mümkün olacaq.
Qeyd edək ki, 2021-ci ildə Ukrayna ilə Türkiyə arasında qarşılıqlı ticarət dövriyyəsinin həcmi 7 milyard dollardan yuxarı olub. Bu zaman Ukrayna Türkiyəyə 4,1 milyard dollarlıq mal satıb, oradan 3,2 milyard dollarlıq mal alıb. Ukraynın Türkiyəyə ixracının 70 faizi metal və taxıl məhsullarıdır. Razılaşma qüvvəyə mindikdən sonra Ukraynanın hazır məhsul ixracının artacağı gözlənilir.
Ukrayna ilə Türkiyə arasında “Bayraktar” pilotsuz uçuş aparatının istehsalını nəzərdə tutan zavodun tikilməsi ilə bağlı çərçivə müqaviləsi Ərdoğanın Kiyevə səfəri çərçivəsində imzalanan ikinci mühüm sənəd hesab olunur. Ukraynanın müdafiə naziri Aleksey Reznikin verdiyi məlumata görə, ölkə ərazisində PUA-ların idarə edilməsi üçün təlim mərkəzi yaradılacaq: “Bayraktar” istehsal edən Türkiyə şirkətinin qərarına əsasən, dronların növbəti nəslində Ukraynanın “Motor-Siçi” mühərrikindən istifadə olunacaq”.
Qeyd edək ki, 2021-ci il sentyabrın 29-da Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski ölkəsinin Müdafiə Nazirliyi ilə Türkiyənin “Bayraktar Savunma” şirkəti arasında memorandumu təsdiqləyib. Dekabr ayında isə artıq dronların istehsalını həyata keçiriləcək zavodun tikiləcəyi ərazi seçilib, ilkin hazırlıq işlərinə başlanıb.
Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski bildirib ki, “Bayraktar”ların Ukraynada istehsalının təşkili yeni texnologiyaların inkişafına, yeni iş yerlərinin yaradılmasına səbəb olacaq, ölkənin müdafiə qabiliyyətini yüksəldəcək.
Maraqlıdır ki, ABŞ-dan Ukraynada “Bayraktar” istehsalı zavodunun qurulmasına reaksiya birmənalı olmayıb. Dövlət Departamentinin mətbuat katibi Ned Prays bildirib ki, NATO üzvü olan Türkiyənin Ukrayna ilə hərbi əməkdaşlığı gücləndirməsini regional təhlükəsizliyin gücləndirilməsi baxımdan müsbət dəyərləndirirlər: “Bu, Ukraynanın özünü müdafiə etmək imkanlarını genişləndirir. Biz, ümumiyyətlə, müttəfiqlərimizin, tərəfdaşlarımızın təhlükəsizlik məsələsində Ukraynaya dəstəyini alqışlayırıq. Eyni zamanda, biz qətiyyətlə hərbi silahlardan silahlı münaqişələrin qanunları çərçivəsində və mülki şəxslərə zərər dəyməməsi şərtilə istifadə olunmasının tərəfdarıyıq”.
Prezident Ərdoğanın Kiyevə səfəri çərçivəsində Ukraynanın energetika naziri German Qaluşenko ilə Türkiyənin enerji və təbii sərvətlər naziri Fateh Dönməz Transbalkan dəhlizi ilə qaz nəqli məsələsini müzakirə ediblər. Ukrayna tərəfinin yaydığı məlumata görə, rəsmi Kiyev təbii qaz mənbələrinə çıxış baxımdan Türkiyəyə strateji tərəfdaş kimi baxır. F.Dönməz bildirib ki, Türkiyə Ukrayna, Moldova, Rumıniya və Bolqarıstan ərazilərini birləşdirən Transbalkan qaz kəmərinin revers rejimdə işlədilməsi ideyasını dəstəkləyir. Bu kəmər Türkiyəyə digər mənbələrdən nəql olunan artıq qaz həcmlərini adları qeyd olunan ölkələrə, o cümlədən Ukraynaya çatdırmaq imkanı verir.
Ukrayna və Türkiyə Qara dənizdə yerləşən neft-qaz yataqlarının işlənməsində əməkdaşlıq etmək niyyətindədirlər. Bundan əlavə, Rusiya Ukraynadakı yeraltı qaz anbarlarının potensialından da yararlanmaq istəyir.
Göründüyü kimi, Ukrayna ilə Türkiyə arasında əldə olunan razılaşmalar qarşılıqlı əməkdaşlığın ciddi şəkildə dərinləşdirilməsinə imkan verir.
Politoloq, “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Elxan Şahinoğlunun sözlərinə görə, indiki mürəkkəb dövrdə Türkiyə Prezidentinin Kiyevə səfəri böyük əhəmiyyət daşıyır: “Səfərin təşəbbüskarı da Prezident Ərdoğanın özüdür. O, Rusiya ilə Ukrayna arasında vasitəçilik missiyasını həyata keçirməyə hazır olduğunu bəyan edib. Kiyevdə tərəflər arasında ciddi müzakirələr aparılıb. Zelenski də Türkiyənin vasitəçiliyini qəbul edir. İndi son söz Rusiya prezidenti Vladimir Putinindir. Putin Pekindən sonra Türkiyəyə səfər edəcək. Razılıq verəcəksə, Türkiyədə onun Volodimir Zelenski ilə görüşü mümkündür. Aydın məsələdir ki, bu görüş tərəflər arasındakı gərginliyi tam aradan qaldırmayacaq. Lakin əsas odur ki, vəziyyət bir qədər yumşalsın, Rusiya ordusunu Ukrayna sərhədindən geri çəksin”.
Politoloqun fikrincə, Türkiyənin vasitəçilik təşəbbüsündən istifadə etmək Putin üçün də ciddi fayda gətirə bilər: “Putin hədəflərini hədsiz böyüdərək özünə ciddi problemlər yaradıb. İndi də vəziyyətdən çıxış yolu axtarır. Bu baxımdan, Ərdoğanın vasitəçiliyi ona ciddi fürsət yaradır. Tərəflər arasında gərginliyin azaldılması Türkiyənin maraqlarına cavab verən məsələdir. Ukrayna ilə əməkdaşlığı hərtərəfli genişləndirir, ”Bayraktar”ların Ukraynada istehsalına başlanır. Türkiyə Krımı Ukrayna ərazisi hesab etdiyini dəfələrlə yüksək səviyyədə bəyan edib, bunu Rusiya da qəbullanıb artıq. Eyni zamanda Türkiyə Rusiya ilə də effektiv əməkdaşlıq münasibətləri qurub, bir sıra mühüm məsələlərdə mövqeləri uzlaşır. Bu baxımdan, Kiyevlə Moskva arasında normal münasibətlərin olması Türkiyə üçün vacibdir”.
Xatırladaq ki, Türkiyə ilə strateji müttəfiqlik münasibətlərində olan Azərbaycan hələ ki, qardaş ölkə ilə azad ticarət rejimi razılaşması imzalamayıb. Belə müqavilənin imzalanması Azərbaycan üçün hansı faydaları gətirə bilər?
İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında bir sıra sahələrdə azad ticarət münasibətlərinin yaranmasını nəzərdə tutan sənədlər imzalanıb: “Ötən il tərəflər arasında iqtisadi əməkdaşlığa dair 15-dək sənəd imzalanıb. Lakin hələlik onların icrası sahəsində ləngimələr var. Bu da müvafiq hüquqi-normativ bazanın formalaşdırılması prosesinin yubanmasına görədir. Çünki bir sıra hüquqi aktların qəbul olunmasına ehtiyac var. Bu aktlar qəbul olunduqdan sonra sənədlər icra olunmağa başlayacaq”.
Bir məsələni də qeyd edək ki, Türkiyənin “Bayraktar” PUA-larının yüksək imkanları məhz Azərbaycanın öz ərazilərini Ermənistan işğalından azad etdiyi Vətən müharibəsində sübut olundu. Bu baxımdan, həmin PUA-ların istehsal zavodunun Azərbaycanda yaradılması təşəbbüsü dəfələrlə ictimai müzakirələrdə səsləndirilib. Lakin məsələ burasındadır ki, Türkiyənin Azərbaycana dəstək verməsinə görə bir sıra ölkələr, o cümlədən ABŞ, Kanada “Bayraktar”larda istifadə olunan detalların Türkiyəyə satışına qadağa qoyublar. Bu qadağa Azərbaycanda qurulacaq zavod üçün də keçərli olacaqdı. Lakin Ukraynada qurulacaq zavod belə qadağaların təsirindən kənarda qalacaq. Belə ki, həm ABŞ, həm də Avropa Ukraynanın müdafiə qabiliyyətinin güclənməsi, Rusiyanın hərbi gücünə qarşı dayanış imkanlarının genişlənməsində maraqlıdır. Buna görə də Ukraynadakı zavodun detallarla təchizatına maneə yaradılmayacaq. Üstəlik, Ukraynanın özündə mühərrik də daxil olmaqla bir sıra mühüm detalların istehsalını qurmaq imkanları genişdir…“Yeni Müsavat”
