Millət vəkili Cavanşir Feyziyevin Alp.az-a özəl müsahibəsi.
– Rusiya -Ukrayna müharibəsinin Azərbaycan qazının ixracına olan təsirlərini necə qiymətləndirirsiniz?
– Rusiya -Ukrayna müharibəsi bütövlükdə dünya iqtisadiyyatına nəzərəçarpan təsir göstərməkdədir. Demək olar ki, bütün ölkələrdə, o cümlədən iqtisadi cəhətdən ən çox inkişaf etmiş ölkələrdə belə enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin artması və inflyasiya səviyyəsinin yüksəlməsi, bəzi xammal növləri üzrə təklifin azalması, ənənəvi beynəlxalq logistika proseslərinin pozulması və nəticədə qlobal miqyasda yükdaşımaların qiymətlərinin qalxması məhz Rusiya-Ukrayna müharibəsinin qlobal iqtisadiyyatda təzahür edən ilk görüntüləridir. Amma fəsadlar bununla da bitmir. Rusiyaya qarşı qəbul edilmiş sanksiayaların zəncirvari reaksiya şəklində qlobal həyata daha çox dəyişikliklər gətirəcəyi qaçılmazdır. Müharibə uzandıqca dünya iqtisadiyyatı daha ciddi resessiya təzahürləri ilə üzləşə bilər. Bütün bunların fonunda dünyanın enerji resursları bazarında tamamilə yeni bir konfiqurasiya yaranmaqdadır ki, ölkəmiz bundan çox yaxşı yararlana bilər. Belə ki, Rusiyadan neft və qaz alınmasına qarşı qəbul edilmiş yeni sanksiyalar paketi Azərbaycanın Avropanın enerji təminatındakı rolunu daha da gücləndirir və Azərbaycan qazına olan tələbat gözlənilməyən dərəcədə artır. Bu baxımdan, zamanında Azərbaycanın təşəbbüsü və səyləri nəticəsində Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin gerçəkləşdirilməsini çox uzaqgörən və uğurlu bir enerji siyasəti kimi dəyərləndirmək lazımdır. Bu ilin özündə, ilk 6 ay ərzində Azərbaycandan qaz ixracı keçən illə müqayisədə 30%-ə yaxın artıb və bu artım il boyu da davam edəcək. İndi Azərbaycan qazı üçün alıcı problemi yoxdur, əksinə yeni yataqların kəşf edilməsinə və satışa çıxarılacaq qaz həcminin dəfələrlə artırılmasına ehtiyac var. Yaranmış yeni vəziyyət Orta Asiya yataqlarından çıxarılan təbii qaz ehtiyatlarının da ölkəmiz üzərindən Avropa bazarlarına çıxarılması üçün əlverişli şərait yaradıb. Əminəm ki, bütün bunlar dünya qaz bazarında Azərbaycanın rolunu daha da artıracaq.
– Bəs ölkə iqtisadiyyatına müsbət təsirlərindən nə deyə bilərsiniz?
Azərbaycan dünyada neft-qaz ölkəsi kimi qavranılır. Bu da ilk növbədə neft-qaz gəlirlərinin ölkə iqtisadiyyatında aparıcı rol oynaması ilə bağlıdır. Yəni iqtisadiyyatımızda baş verən bütün müsbət tendensiyalar öz başlanğıcını neft-qaz gəlirlərindən və onun artımından götürür. Dünyada baş verən bir çox hadisələr, o cümlədən müharibələr də ilk növbədə enerji resurslarının qiymət artımı ilə müşaiyət olunur. Bu baxımdan Rusiya-Ukrayna müharibəsi də istisna deyil. Zənnimcə, son yarım il ərzində bu qiymətlərin artımı, xüsusilə müharibə başlayandan sonra neftin qiymətinin bir barel üçün 120 dollardan da yuxarı qalxması və təbii qaz qiymətinin 1000 dolları ötüb keçməsi məhz bu müharibənin fəsadlarıdır. Aydındır ki, enerji qiymətlərinin bahalaşması Azərbaycana çox böyük faydalar gətirir. Bu ilk növbədə ölkədə fiskal sabitliyin təmin olunması, büdcə gəlirlərinin profisitlə təmin edilməsi və iqtisadi proseslərin daha dayanıqlı şəkildə davam etdirilməsi üçün ehtiyat yastığının formalaşmasına şərait yaradır. Xüsusilə, azad olunmuş ərazilərin bərpa edilməsi üzrə nəhəng tikinti-quruculuq layihələrinin həyata keçirildiyi bir dövrdə gəlirlərimizin bu qədər artması görüləcək işləri daha da sürətləndirmək üçün əlverişli fürsət yaradır. Bu məcburi köçkünlərimizin də daha tez bir zamanda öz doğma yurdlarına qayıtmasına öz təsirini göstərəcək.
-Rusiyaya qarşı tətbiq olunan sanksiyalar daha çox hansı sahələrə müsbət və mənfi təsirləri ilə özünü göstərəcək?
– Enerji qiymətlərinin artımı ilə bağlı artıq dedik. Bununla yanaşı, Rusiya-Ukrayna müharibəsi və bununla bağlı Rusiyaya qarşı tətbiq olunan sanksiyalar bütün Avrasiya miqyasında nəqliyyat-kommunikasiya infrastrukturunun xəritəsini də kökündən dəyişir. Avropa ilə Asiya arasında ənənəvi olaraq Rusiyadan keçən bütün nəqliyyat yolları və vasitələri, o cümlədən hava yolları qlobal nəqliyyat xəritəsində öz əhəmiyyətini itirir. Belə nəhəng miqyaslı dəyişikliklər Cənubi Qafqazdan keçməklə Qərblə Şərq və Şimalla Cənub arasında əlaqələri təmin edən nəqliyyat infrastrukturunun əhəmiyyətini dəfələrlə artırmış olur. Azərbaycan isə məhz bu yolların qovşağında qərar tutur və vaxtilə Azərbaycan dövlətinin beynəlxalq əhəmiyyətli nəqliyyat kommunikasiyaları layihələrinə yatırdığı sərmayələrin bu gün gözlənildiyindən daha artıq mənfəət gətirəcəyinə heç bir şübhə qalmır.
Digər bir təsir sahəsi də Rusiyanın daxili bazarı ilə bağlıdır. Belə ki, əvvəllər dünyanın bir çox ölkələrindən Rusiyaya idxal olunan məhsul və xidmətlərin dayandırılması analoji məhsulların və xidmətlərin Azərbaycan şirkətləri tərəfindən təmin edilməsinə yol və yeni imkanlar açır. Yəni Rusiya bazarında mal və məhsul bolluğunun olmadığı yeni şəraitdə rəqabət mühiti zəifləyəcək və müvafiq olaraq Rusiyaya ixrac imkanlarımız dəfələrlə arta bilər.
– Rusiyaya olan sanksiyalar davam etsə ölkəmizdə yenə bahalaşma ehtimalı olacaqmı?
– Əlbəttə, mən iqtisadçı deyiləm və belə bir proqnoz vermək istəməzdim. Amma sadə məntiq onu deyir ki, Rusiyaya qarşı tətbiq olunan sanksiyalar Azərbaycanda davamlı bahalaşma trendi yarada bilməz. Ən azı ona görə ki, bizim Ermənistan kimi Rusiyadan idxal asılılığımız yoxdur. Artıq məlumdur ki, sanksiyaların tətbiq olunduğu ilk mərhələdə bütün dünyada və istisna deyil ki, o cümlədən Azərbaycanda da inflyasiya meylləri güclənib və bu da bir sıra məhsul və xidmətlərin qiymət artımına səbəb olub. Amma sonrakı dövrlərdə bahalaşmanın məhz bu sanksiyalarla bağlı ola biləcəyini təxmin etmirəm. Əksinə, düşünürəm ki, yaranmış yeni şəraitdə bir sıra məhsulların ixracında gözlənilən artımlar, o cümlədən neft-qaz ixracının və eləcə də nəqliyyat daşımalarının artımı ölkəyə valyuta axınını gücləndirməli və milli valyutamızın möhkəmlənməsinə, yəni inflayasiyanın əksi olan deflyasiyaya gətirb çıxarmalıdır. Məncə, bu sanksiyalar fonunda Azərbaycanın əldə edəcəyi mənfəətlər və ya artıra biləcəyi gəlirlər ölkəmizdə maliyyə sabitliyini gücləndirə bilər və iqtisadi inkişafı daha da sürətləndirə bilər. Amma bu mənim şəxsi qənaətimdir və əminəm ki, bunu iqtisadçılar və maliyyəçilər daha dolğun şərh edə bilərlər.
