30 mart 1867-ci il, Rusiya 7,2 milyon dollar müqabilində Alyaskanı ABŞ-a satır.
Alyaska 1732-ci ildə Rusiya ekspedisiyası tərəfindən kəşf edilmişdi. Buradan əsas gəlir xəz hazırlanması hesabına əldə olunurdu. Amma Rusiyanın hakim dairələrində getdikcə belə bir fikir hakim olmağa başladı ki, bu uzaq ərazinin saxlanılmasına çəkilən xərc oradan gələn qazancı üstələyə bilər.
Digər tərəfdən, buranın müdafiəsi də olduqca problematik görünürdü. Rusiyanın soyuq münasibətlərə malik olduğu Britaniya Kanadadan Alyaskaya hücum edərdisə, rusların buranı müdafiə etməsi mümkünsüz idi.
1853-1856-cı illərdə baş verən Krım müharibəsi zamanı aydın oldu ki, Britaniya uzaq Krımdakı qoşunlarını silah-sursat və azuqə ilə daha yaxşı təchiz edir, nəinki Rusiya. Uzaq Alyaskanın təchizatı barədə isə danışmağa dəyməzdi.
Belə olduqda, Rusiya ABŞ-a Alyaskanı almağı təklif etdi. “Daha aşağı yeri yoxdur” tipli müəyyən danışıqlardan sonra 1867-ci il martın 30-da müqavilə imzalandı və 1,5 milyon kv km-dən çox ərazi 7,2 milyon dollara satıldı. Bu məbləğin 2020-ci il kursu ilə 133 milyon dollara bərabər olduğu söylənilir.
Amerikada bu “buzlaq ərazilər”in alınmasına qarşı ciddi müxalifət vardı. Alyaskanın balıq ovu, xəz və suiti dərisi hazırlamaq kimi sahələrlə xeyli qazanc gətirməsinə baxmayaraq, bu mübahisələri bir müddət davam etdi və yalnız əsrin sonlarında qızıl tapılmasından sonra dayandı. XX əsrin ortalarında isə yarımadada neft də tapıldı.
Alyaska əvvəlcə departament, sonra dairə, daha sonra ərazi adlandırıldı və yalnız 1959-cu ildə ştat oldu. Alyaska ABŞ-ın ən böyük ştatıdır və özündən sonra gələn üç böyük ştatın (Texas, Kaliforniya və Montana) birlikdə ərazisindən daha böyük əraziyə malikdir.
Alyaskanın satışı ilə bağlı iki mif mövcuddur. Birincisi, guya ərazi satıllmayıb, 99 (və ya 100) illiyinə icarəyə verilib. Amma Amerika Rusiya imperiyasının süqutundan və SSRİ-nin yaranmasından istifadə edərək yarımadanı qaytarmayıb. Gerçəkdə isə Alyaska məhz satılıb.
İkinci mif satışdan əldə olunan qızılı gətirən gəminin batması və beləcə, Rusiyanın bu satışdan heç nə qazanmaması haqqındadır. Bu da gerçək deyil.
Yadigar Sadıqlı
