Bir neçə gün bundan əvvəl Alp.Az-ın rəhbəri, hərbi-siyasi icmalçı Ramil Məmmədli ilə söhbətimizdə Ukraynanın müdafiə sənayesindən söz düşdü.
Bir-birimizə Ukraynanın yerli hərbi sənaye müəssisələrini saymağa, SSRİ dövründə Ukraynada istehsal olunan təyyarə və texnikaları xatırlatmağa başladıq: “Antonov” təyyarə zavodu, Xarkovdakı avtomatdan tutmuş optik cihazların istehsalına qədər olan müxtəlif zavodlar, həmçinin, Xarkovdakı Morozov zavodu (T-84 və “Oplot BM” tankları), Kiyevdəki “bronetankovıy zavod”, “Stuqna” tank əleyhinə sistemləri hazırlayan “Luç” bürosu, Kiyevdəki “Arsenal” zavodu, Vinnitsa və Xarkovda olan aviasiya zavodları, Dubovoye-də olan “Zarkarpatye Vertolyot istehsalat Birliyi”, Lvov Dövlət Aviasiya Təmiri Zavodu”, Odessa Aviasiya Zavodu, “Ukrayna Tədqiqat Aviasiya Texnologiyaları İnstitutu”, QSC Fazotron-Ukrayna (radarlar istehsal edən), Kiyev Radar Zavodu, Jitomir Tank Zavodu, Nikolayev Tank Zavodu, Kiyevdə və Lvovda raket istehsal edən və həmçinin təmiri ilə məşğul olan zavodlar, Kamenets-Podolskidəki Dəqiq Mexanika ESK, Kiyevdəki “Mayak” zavodu, vaxtilə “Osa” sistemləri üçün hissələr istehsal edən Kiyevdəki “Generator” zavodu və s.
Əlbəttə, daha geniş məlumat üçün “Vikipediya”ya nəzər salmaq olar.
Bütün bu müəssisələri sadalayarkən, istənilən adamda yarızarafat-yarıciddi olaraq, belə bir sual yaranır: Ukraynada olan müdafiə sənayesi kompleksi Azərbaycanda olsaydı, nələr edə bilərdik?
Çox güman ki, indi oxucularımız deyəcək: Dünyanın qabaqcıl silah istehsalçılarından idik… Mən də elə düşünürəm. Bizə SSRİ dövründən müdafiə sənayesinə aid 2 zavod qalmışdı, onların əsasında müdafiə sənayesi qurmuşuq… Hələ gedəcəyimiz çox yol var.
Bir xatırlatma verək: Ukrayna Prezident Ofisinin rəhbəri Aleksey Arestoviç martın 31-də mətbuata açıqlamasında billdirmişdi ki, Rusiya Ukaynanın az qala bütün müdafiə sənayesini məhv edib.
Bəli, bir çox strateji müəssilər Xarkov və ətrafında yerləşir. Ukrayna şəhərləri arasında logistika sıfıra enib, hətta mülki sənaye kompleksi də iflic olub.
Kinayə etmək istəməzdim, lakin Ukraynanın müdafiə sənayesini ruslardan qabaq özləri məhv edib.
2009-cu ildə Ukraynaya səfərim zamanı orda metallolom satışı ilə məşğul olan və bundan çox yaxşı da pu qazanan bir azərbaycanlı ilə tanış olmuşdum. Onu da metallolomla təmin edənlərin çoxu müxtəlif zavodların rəhbərliyində olan şəxslər idi. Bir zavoddan alırdı, kəsib-doğrayırdı, sonra başqa zavoda satırdı – çox zaman da Çexiya və Polşadakı zavodlara.
Ukrayna arsenalındakı SSRİ istehsalı olan texnikaların bir çoxu heç də Rusiyanın yolda qırılıb qalan texnikasından fərqlənmir, hətta deyərdim ki, daha bərbad gündədir.
Çünki illər boyu “satıb-yeyiblər”, o texnikanın ancaq “qutu”su qalıb. SSRİ dağılandan sonra “qara bazar”da, xüsusən də, qanunsuz silah satışı sahəsində ən önəmli yeri Ukrayna tutub. Daha doğrusu, Ukraynanın çirkaba bulaşan generalları və məmurları. Nikolas Keycin baş rolda oynadığı “Lord of War” filminə çoxunuz baxmısınız. Əslən Ukraynadan olan Orlov qardaşları silah alverinə girirlər, bu biznesdə də möhkəmlənməyə onlara Ukraynadakı general qohumları yardımçı olur. Həmin filmdə gördüyümüz şeylər heç də uydurma deyil və bir çox məqamlar tarixi faktlara əsaslanır.
İllər boyu Ukraynanın silahları xaricə satıldı, yerli müdafiə sənayesi müəssəsilərinin rəhbərliyi dəzgahları və avadanlıqları “metallolom”a çevirdi, məmurların və siyasətçilərin başı isə intriqalara, korrupsiyaya qarışdı.
Bu gün oliqarxların arasında bölüşdürülmüş Ukrayna iqtisadiyyatının ən mühüm sektorlarından olan – müdafiə sənayesi kompleksi isə heç kimə lazım olmadı. Mütəxəssislər də ya qocalıb öldülər, ya da xaricə – onlara ehtiyac olan yerlərə getdilər.
Müasir silah və texnika istehsalına milyardlarla investisiya lazımdır, onu götürmək üçün də çox zaman lazım gəlir. Lakin istənilən ölkədə bu sektora dövlət tərəfindən subsidiyalar verilir, müəssisələrin müflis olmaması üçün müəyyən proqramlar işə salınır.
Ara-ara, fasilələrlə nələrsə istehsal olundu: məhdud sayda, sadəcə sərgilər üçün və s. “KrAz Spartan” və “Novator”lar müsbət nümunə sayıla bilər – onlar əsasən daxili qoşunlar üçün nəzərdə tutulub və sayları elə də çox deyil.
Hətta “Oplot BM” tanklarının dövlət sifarişindən (100 ədəd) belə, Ukrayna ordusuna cəmi 3 ədəd təhvil verilib. Bu gün “Javelin” sistemlərilə yanaşı, “Stuqna” da özünü döyüşdə layiqli göstərir. Lakin bu sistemdən “Vikipediya”da cəmi 40 ədəd istehdal edildiyi göstərilir.
Bu və digər problemlər barədə çox danışmaq olar. Lakin çox acınacaqlıdır ki, özü tanklar istehsal edə bilən və 30 ili bir kənara qoyaq, hətta Donbasdakı müharibə başlayandan sonrakı 8 il ərzində Ukraynanın müdafiə sənayesi kompleksi silahlı qüvvələrə cəmi bir neçə ədəd zirehli maşın, 40 ədəd “Stuqna” və cəmi 3 “Oplot” tankı təhvil verə bilib.
İndi isə Ukrayna ordusu ümidi bağlayıb Çexiyadan gələn köhnə T-72 tanklarına və qənimət olaraq ələ keçirdiyi zədəli texnikaların təmirinə…
“Korrupsiya bir xalqa hansı fəlakətlər gətirə bilər?” – Ukraynadakı vəziyyətə baxın, dostlar!
Əlbəttə, islahatlar aparmağa, müdafiə sənayesini yenidən qurmaq üçün, Zelenskinin elə çox zamanı olmayıb, amma müharibədən sonra Ukraynanın qarşısında ən mühüm vəzifə yerli müdafiə sənayesini dirçəltmək, xaricdən investorlar gətirmək olmalıdır.
Bir daha təkrar edirəm, bu yazını kinayə üçün yazmadım. Ukraynada olan bir sənaye kompleksi bizdə də olsaydı, biz də onu elə ukraynalı məmurlar kimi “yeyib dağıtsaydıq”…
Bu gün hansısa ucqar ölkədə, məsələn, Monqolustanda bir köşə yazarı Azərbaycan haqqında oxşar bir məqalə yazacaqdı – hətta daha kinayəli şəkildə.
Oxşar korrupsiya halları bizdə də var – bu yaxınlarda Müdafiə Nazirliyindəki 80 milyonluq yeyinti qalmaqalı mənə də məlumdur. Bunun ilk və yeganə hal olduğuna inanmıram və bəlkə də, heç son deyil…
Əlbəttə ki, Azərbaycanda da mülki sənayeyə aid çox zavod yeyilib, dağıdılb, satılıb… Milli müdafiə sənayesinə ciddi nəzarət olmasaydı, eyni təəssüfü biz də yaşayırdıq.
Kaş ki, “yeyinti” halları heç olmasın və heç kim də bizə kənardan baxıb acımasın!
Rüfət Əhmədzadə
Alp.Az
