Şimaldan Laçın, cənubdan Zəngilan, şərqdən Xocavənd və Cəbrayıl rayonları qərbdən isə Ermənistanla həmsərhəd olan Qubadlı rayonu 1933-cü ildə yaradılmışdır. 1963-cü ildə ləğv edilərək ərazisi Zəngilan rayon ilə birləşdirilmiş, 1964-cü ildə yenidən müstəqil rayon olmuşdur. Rayon ərazisi Qarabağ yaylasının cənub-şərqində, Həkəri və Bərgüşad çayları hövzəsində yerləşir.
Rayon qədim yaşayış məskənlərindən biri olmuşdur, bunun bariz nümunəsini biz rayon ərazisində inşa olunmuş ilk dünyəvi məktəbin bir əsrlik yaşından görə bilirik. Qubadlıdakı Gavur dərəsində IV əsrə aid ibadətgah mağara yerləşir. Rayonun Muradxanlı kəndindəki V əsrə aid Qalalı qalası, Əliquluuşağı kəndindəki Göy qala abidələri, Yazı düzündəki XIV əsrə aid Cavanşir türbəsi, Dəmirçilər kəndindəki iki türbə, Gürcülü kəndindəki XVII əsrə aid türbə, Xocamsaxlı kəndindəki XVIII əsrə aid türbə rayon ərazisinin tarixi-dini abidələrlə zənginliyindən xəbər verir.
Aşağıdakı tarixi dini abidələr burada yerləşir:
Mağara məbədi (IV əsr) – Gavur dərəsi
Mağara məbədi – Əliquluuşağı kəndi
Məscid (XVIII əsr) – Məmər kəndi
Məscidin qalıqları (XV-XVI əsrlər) – Xələc kəndi
Məscid (XVIII əsr) – Yusifbəyli kəndi
Məscid (XVIII əsr) – Mollalı kəndi
Məscid (XVIII əsr) – Mirlər kəndi
Məbəd – Mərzə kəndi
Məscid (XIX əsr) – Dondarlı kəndi
Məscid (XIX əsr) – Dəmirçilər kəndi
Məscid (XIX əsr) – Mahrızlı kəndi
Alban kilsələri və abidələri – Yuxarı Cibikli kəndi
Ziyarətgahları
Qəbiristan (XIV əsr) – Qayalı kəndi, Yazı düzü ərazisində
Türbə (1 nömrəli) (XIV əsr) – Dəmirçilər kəndi
Türbə (2 nömrəli) (XIV əsr) – Dəmirçilər kəndi
Cavanşir türbəsi (XIV əsr) – Yazı düzü
Türbə (XVII əsr) – Dəmirçilər kəndi
Türbə (XVII əsr) – Gürcülü kəndi
Türbə (XVIII əsr) – Xocamusaqlı kəndi
Türbə (XVIII əsr) – Boyunəgər kəndi
İmamzadə – Cılfır kəndi
Mir Sədi ağa ocağı – Mirlər kəndi
Ağ hasar piri – Mirlər kəndi
Mirmehdi ağa piri – Dondarlı kəndi
Armudlu piri – Armudlu kəndi
Səfərə baba piri – Saray kəndi
Qarakaha piri – rayon mərkəzindən 20 km şimalda
Ağkaha piri – rayon mərkəzindən 20 km şimalda
Ağa Kərim Yalı piri – rayon mərkəzindən 15 km aralı
Salahlı piri – Mərdanlı kəndi
İmamzadə – Novlu kəndi
Umoy Kaha piri – Qaracallı kəndi
Mədət bulağı (XIX əsr) – Mahmudlu kəndi
Tarixi memarlıq abidələri
Sığınacaq (IV əsr) – Əliquluuşağı kəndi
Sığınacaq (IV əsr) – Balahəsənli kəndi
Sığınacaq (IV əsr) – Zor kəndi
Göy qala (V əsr) – Əliquluuşağı kəndi
Qalalı qalası – Əliquluuşağı kəndi
Qalalı qalası (yeraltı keçidlə, V əsr) – Muradxanlı kəndi
Qız qalası – Əliquluuşağı kəndi
Laləzar körpüsü (1867-ci il) – Əliquluuşağı kəndi
Hacı Bədəl körpüsü (XIX əsr) – Dondarlı kəndi
Körpü (XIX əsr) – Mahmudlu kəndi
Qara-Qaya sığınacağı – Mahmudlu kəndi
Qalaça (Son Tunc, İlk Dəmir dövrü) – Əliquluuşağı kəndi
Daş sənduqə – Məmər kəndi
Qalacıq qalası – Xocamusaqlı kəndi
Qədim daş qoç fiquru (XVI əsr) – Mahmudlu kəndi
Koroğlu qalaçası (Son Tunc, İlk Dəmir dövrü) – Əliquluuşağı kəndi
Oğlan-Qız abidəsi – Dəmirçilər kəndi
Qədim Haramı qəbiristanı (XIX əsr) – Əliquluuşağı kəndi
Rayon ərazisi 31 avqust 1993-cü il tarixində Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunub. Nəticədə, minlərlə rayon sakini evlərindən didərgin düşmüş, onlarla tarixi-dini abidəmiz məhv olunmuşdur. Erməni işğalı nəticəsində 30 min nəfərdən artıq Qubadlı sakini yurd-yuvalarından didərgin düşdü, respublikanın 2 şəhər və rayonunda məcburi köçkün kimi məskunlaşdılar. Rayonun 1,2 milyard ABŞ dollar dəyərində (1993-cü ilin qiymətləri ilə) şəxsi və ictimai mülküyyəti erməni işğalçıları tərəfindən talan və məhv edilib. əsasən qəhvəyi dağ-meşə torpaqları yayılmışdır. “Yazı düzü”, “Gəyən” və “Məzrə” adlanan düzləri bol məhsullu torpaqlardır. Ümumilikdə rayonda 79812 hektar torpaq fondu vardır. İşğala qədər bundan 14956 hektarı əkin, 850 hektarı çoxillik bitki, 631 hektarı biçənək, 17192 hektarı örüş-otlaq, 543 hektarı həyətyanı, 13160 hektarı meşə, 582 hektarı bağ və üzümlüklər idi. Rayonun ərazisindən Bərgüşad, Həkəri və onların qolları (Ağa çayı, Kiçik Həkəri, Meydandərəsi və s.) axır. İşğaldan öncə Qubadlıda 13160 hektar meşə sahəsi olub.
Təqribən 30 illik həsrətdən sonra nəhayət 1993-cü ildə yurdlarından didərgin salınan əhali torpağına qayıtma şansı əldə etmişdir. Bu fürsəti bizə bəxş edənlər isə 44 gün məğrur qələbə göstərisi nümayiş etdirən rəşadətli Azərbaycan Ordusudur. 25 oktyabr tarixi əhəmiyyətli dönüş nöqtəsi oldu. Rayonun azad edilməsi bir neçə gün çəkmişdi ki, bunun səbəbi yüksəkliklərdə düşmənin hərbi birləşmələr yerləşdirməsi ilə əlaqədardır. 44 günlük bu döngüdə yüksəkliklərin alınmasl vacib şərt idi, çünki düşmən bu yüksəkliklərdə ordumuzun əsgərlərinə atəş açırdılar.
2020-ci il noyabrın 26-da “Qubadlının azad olunmasına görə” medalı təsis edildi. Azərbaycan Respublikasının Qubadlı rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılmış döyüş əməliyyatlarında iştirak edərək şəxsi igidlik və şücaət nümayiş etdirmiş Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 15209 hərbi qulluqçusu Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamları ilə “Qubadlının azad olunmasına görə” medalı ilə təltif edilmişdir.
İsmayılova Aygün
Bakı Slavyan Universiteti
