Sovet dövrünün son illərində hakimiyyət daxilində ciddi siyasi proseslər gedirdi. Qərblə aparılan uzunmüddətli əzələ savaşı, və yaxud ABŞ xüsusi xidmət orqanlarının apardığı uzunmüddətli işlər öz bəhrəsini verirdi. Dünyanın ən qüdrətli ölkəsi isə çökürdü. Bu çöküş prosesində hadislərin içərisində olan Akif Hüseynovla həmsöhbət olduq.
-Akif müəllim keçmiş SSRİ-nin parçalanmasını bir imperiyanın çöküşü kimi dəyərləndirmək olar, yoxsa bir ssenarinin tərkib hissəsi?
– SSRİ çökdurulməsi prosesində Mixail Qorbaçovun rolu böyük idi. Başqa Azərbaycanlılar kimi mən də, bu tarixi şəxsiyyətlə əlaqədar keçmiş illəri bir daha xatırlayıram….Qeyd etməliyəm ki, siyasətşünaslarımızın Mixail Qorbaçovun əməllərinə verdikləri izahı, birmənalı siyasi qiymətləri nisbətən yarımçıq tamamlanmamış hesab edirəm.
Hadisələrə bu cür yanaşmam, mənim həmin illərdə fərqli cəmiyyətdə yaşamağımdan və siyasi hadisələrin fərqli bucaqdan nisbətən fərqli görünməsindən irəli gəlirdi.
Əlbəttə, belə tarixi anlarda , hadisələrə yanaşmada, dövlətin “siyasi münasibəti” , eyni zamanda paralel olaraq həqiqətə əsaslanmış, xalqlar münasibətinə hesablanmış , təbliğat xarakterli qeyri-dövlət siyasətinin olması çox əhəmiyyətli olardı. Təəssüflər olsun ki, bu olmadı…
Əslində qeyd etdiklərimi bu illər müddətində qeyri hökumət qurumları açıqlamalı, təbliğ etməli idilər.
– Akif müəllim sizin dediyiniz ərəfədə sözsüz ki, sovet idealogiyası güclü idi. Proseslərə müdaxilə yetərli deyildimi?
-1985-ci ildə Mixail Qorbaçovun qərb dövlətlərinə, fransız jurnalistlər vasitəsilə ünvanladığı siyasi razılıq mesajı, mexaniki səhf kimi qəbul etmək olardı…
Lakin, Mixail Qorbaçovun tutduğu vəzifənin səviyyəsini , natiq olmasını , eyni zamanda ittifaqdaxili gedən dağıdıcı siyasi proseslərə nəzər salsaq, əsaslı, birmənalı olaraq söyləmək olar ki, Qorbaçov hamısını bilərəkdən edirdi…
1990-cı ilin əvvələrində Boris Yeltsin meydanda belə fikir səsləndirdi:”Rusiya ittifaqdan ayrılıb suveren respublika olmalıdır ”
Bəs qərb dövlətlərinin, ittifaqı parçalamaq əsasında tərtib etdikləri siyasi ssenari də , M. Qorbaçov ittifaqdaxili hansı siyasi öhdəlikləri yerinə yetirməli idi?…
1.İttifaqdaxili milli münasibətləri gərginləşdirmək, partiyanı və sovet ordusunu xalqların gözündən salmaq bu missiyanın tərkib hissəsi idi.
2. Heydər Əliyevi tutduğu vəzifədən uzaqlaşdırmaq.
3. Avropada və Əfqanıstanda yerləşdirilmiş sovet hərbi qoşun birləşmələrini geri cağırmaq.
Qərb üçün, bu işlərin görülüb başa çatdırılması əsassız deyildi.
İttifaqın parçalanması prosesində, qərb dövlətləri üçün , arzuolunmayan böyük təhlükələr yarana bilərdi:
1. Dövlət çevrilişi baş verə bilərdi.
2. Nüvə texnalogiyasına malik, dövlətin hakimiyyətinə, qərb üçün arzuolunmayan siyasi lider gələ bilərdi.
3. İttifaqdan kənarda yerləşən hərbi birləşmələr nəzarətdən çıxa bilərdi….
Qeyd etdiklərimi, Moskvaətrafı Rusiya vilayətlərindən daha aydın görmək olurdu. Bunun üçün isə bu vilayətlərdə yaşayan siyasətşünasların arasında olaraq, ziyalılar və siyasi elm adamları ilə münasibətdə olub, onlar arasında gedən siyasi fikir mübadiləsini, pıçıldaşmalarının eşitmək kifayət edirdi.
Ssenarinin birinci bəndinə əsasən, Mixail Qorbaçov bilərəkdən, xalqların milli heysiyyatına toxunan qərarlar, sərəncamlar verərək ittifaq respublikaları daxilində süni olaraq gərginlik yaradır və guya sakitlik yaratmaq üçün ordunun müdaxiləsinə sərəncam verirdi. Nəticədə kommunist partiyasını və sovet ordusunu xalqlar qarşısında gözdən salır, nifrət artırıdı.
– Akif müəllim söhbət hansı hadisələrdən gedir və prosesi kimlər idarə edirdi?
– Bunlara misal olaraq , Alma- Ata, Baltikyanı, Gürcüstan və Azərbaycan hadisələrini göstərmək olar.
Ssenarinin ikinci bəndinə əsasən, Mixail Qorbaçov hakimiyyətə gələndən az sonra gələcəkdə Heydər Əliyevlə bağlı planını, Rusiya cəmiyyəti daxilində əsaslandırmaq üçün, qabaqlayıcı təbliğat dolu göstərişlər verirdi.
İlk göstəriş bunlardan ibarət idi.
Azərbaycan milli mənsubiyyətindən olan kadrları ölkə daxilində yüksək vəzifələrə təyin etməmək.
Heydər Əliyevin simasında İslam dininə qarşı təbliğat işlərinin təşkilinin gücləndirilməsi.
Bu göstərişlərin nəticəsi olaraq Heydər Əliyev şəxsiyyətinə həssaslıqla, hörmətlə yanaşan alimlər və ziyalılarımız arasında pıçıldaşma başladı.
Hələ 1986-cı ildə illərdə təşkil etdiyim görüş və tədbirlərdə və ya siyasi elmi dərslərdə, böyük alim filosoflar tələbələr qarşısında “kommunizm və onun gələcəyi ” haqqında şifahi olaraq fikirlər söyləyərək açıq bəyan edirdilər:
“Artıq Sovet –Amerika qarşıdurması yoxdur, qarşıdan dünya üçün böyük islam təhlükəsi yaxınlaşmaqdadır.”
Tədbirlərin təşkilatçısı və iştirakçısı olaraq bunları eşidir və görürdüm.
Dövlət bayramları ilə əlaqədar binadan asdırdığım Sövet dövlətinin və Rusiya bayraqlarının gecə zamanı yerə atıldığının və cırıldığını şahidi olurdum.
Bütün bunlar isə o zaman DTK əməkdaşlarının gözləri önündə baş verirdi.
Sözsüz bu Rusiya daxilində Sovet dövlətinin laxlayıb dağılması üçün aparılan təbliğat idi.
Tərtib olunmuş ssenariyə əsasən Mixail Qorbaçov Heydər Əliyevi vəzifədən uzaqlaşdırdı. Bu artıq yeni planın tərkib hissəsi idi. Aydın idi ki, Heydər Əliyev Mixail Qorbaçova rəqib deyildi, amma bu planı icra edənlər Heydər Əliyevdən çəkinirdilər.
Hələ o zaman Qərb mediası Heydər Əliyev şəxsiyyəti barədə yazılar dərc edirdi. Bu səbəbsiz deyildi. Qərb xüsusi xidmət orqanları ittifaqın parçalanması zamanı hakimiyyətə ən şanslı namizədlərin siyahısının çıxarmışdı. Bu siyahıda Heydər Əliyev ön yerdə qərarlaşmışdı. Bu isə rəqiblərinin planlarına uyğun deyildi.
Müsahibənin ikinci hissəsi təqdim ediləcək…
