1970-ci illərin əvvəllərində amerikalılara məlum oldu ki, Oxot dənizinin dibi ilə sovetin məxfi rabitə xətti keçir və bu xətt Sakit okean donanmasının Vladivostokdakı qərargahını Petropavlovskdakı baza ilə birləşdirir. Həmin vaxt SSRİ Oxot dənizini birtərəfli qaydada özünün ərazi suları elan etmiş və başqa ölkələrin gəmilərinə giriş qadağası qoymuşdu. Buna baxmayaraq, amerikalılar dənizə girməyi və kabelə dinləyici qurğu qoşmağı qərara aldılar.
Milli Təhlükəsizlik Agentliyinin (NSA) və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (CİA) birgə hazırladığı “Ivy Bells” (Sarmaşıq gülü) əməliyyatı 1971-ci ildə “USS Halibut” sualtı qayıq vasitəsilə həyata keçirildi. Dalğıclar kabeli 120 metr dərinlikdə tapdılar və dinləyici qurğunu ona yapışdırdılar.
6 metr uzunluqda qurğunun bir sıra xüsusiyyətləri vardı. O, kabelin örtüyünü zədələmədən dinləmək imkanı verirdi. Kabel hansısa səbəbdən su səthinə qaldırılardısa, qurğu kabeldən avtomatik ayrılırdı. Amma məlumatı məsafəyə ötürmək mexanizmi yox idi, ayda bir dəfə dalğıclar gəlir, yazılmış lenti götürür və yenisini qoyurdular.
Sovet hərbçiləri xəttin etibarlı olmasına o qədər əmin idilər ki, onun vasitəsilə kodlaşdırılmadan danışırdılar. Nəticədə amerikalılar 10 ilə yaxın müddətdə qiymətli məlumatlar əldə etdilər.
1980-ci ildə NSA-nın keçmiş əməkdaşı Ronald Pelton maddi çətinliklər səbəbindən malik olduğu məxfi məlumatları Vaşinqtondakı sovet səfirliyinə ötürmək qərarına gəldi. O, burada KQB əməkdaşı Vladimir Yurçenko ilə görüşdü və başqa məlumatlarla yanaşı “Ivy Bells” barədə də məlumat verdi, əvəzində 37 min dollar aldı. Beləliklə, Moskvada dinləyici qurğudan xəbər tutdular və onu ləğv etdilər.
Vladimir Yurçenko özü 1985-ci ildə Amerikaya qaçdı və Ronald Pelton haqqında məlumat verdi. Pelton həbs edildi və üç ömürlük həbs cəzasına məhkum olundu. 30 il həbsdə keçirəndən sonra 2015-ci ildə azadlığa buraxıldı.
Maraqlıdır ki, Yurçenko 3 ay sonra SSRİ-yə qayıtdı və heç bir cəza almadı. Buna görə də ehtimal olunur ki, onun Amerika tərəfə keçməsi hazırlanmış əməliyyat idi. Amerikalılar həmin vaxt informasiya sızıntısından şübhələnirdilər və istintaq aparırdılar. Sovetlər də artıq NSA-da işləməyən və daha məxfi məlumatlara malik olmayan Ronald Peltonu (eləcə də Edvard Hovardı) ələ verməklə şübhələri daha qiymətli casusdan yayındırıblar. Həmin casusun sonralar ifşa olunan və hazırda ömürlük həbs cəzası çəkən Oldric Eyms olduğu ehtimal olunur. Bəlkə də başqası, indiyə qədər ifşa olunmayan bir casusdur.
Yadigar Sadıqlı
