4 may 1863-ci il, Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucu atalarından biri Əlimərdan bəy Topçubaşov anadan olub.
Tiflisdə anadan olan Əlimərdan bəy hələ uşaq ikən həm atasını, həm anasını itirir, nənəsinin yanında böyüyür. O, müsəlman mədrəsəsini və şəhər gimnaziyasını bitirəndən sonra Sankt-Peterburq universitetinin tarix-filologiya fakütəsinə daxil olub, bir il sonra hüquq fakültəsinə keçib.
1888-ci ildə universiteti bitirəndən sonra ona pravoslavlığı qəbul edəcəyi halda universitetdə qalıb dərs demək təklif olunur, amma Əlimərdan bəy imtina edir.
Bir müddət Tiflisdə işləyən Topçubaşov Həsən bəy Zərdabinin qızı Pəri xanımla evlənir, 1896-cı ildə Bakıya köçür və vəkilliklə məşğul olaraq savadlı hüquqşünas kimi məşhurlaşır. O həm də jurnalist, ictimai xadim kimi fəaliyyət göstərir.
Topçubaşov 1897-ci ildə Bakı Dumasına namizədliyini verir. Amma Dumaya seçilmək üçün müəyən əmlak senzi tələb olunurdu, Əlimərdan bəyin isə imkanı o senzdən aşağı idi (“Cümhuriyyət xalqı talayan bəy-xanların hökuməti idi” deyənlərin nəzərinə). Başqa bir yol isə Bakıdakı yetim uşaqlardan birinə qəyyumluq etmək idi. Topçubaşov da, Zərdabi də qəyyumluq hesabına namizəd oldular və seçildilər.
1906-cı ilin martında Rusiya imperiyasının ilk parlamentinə – I Dumaya seçkilər keçirildi və Azərbaycandan beş nəfər – Əlimərdan bəy Topçubaşov, İsmayıl xan Ziyadxanov, Əsədulla bəy Muradxanov, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev və Məmmədtağı Əliyev Duma üzvü seçildilər.
Amma I Dumanın tərkibindən narazı qalan II Nikolay işə başlamasından ayyarım sonra onu buraxdı. Deputatların bir hissəsi Vıborq şəhərində toplaşaraq “Vıborq müraciətnaməsi” adlanan sənədi qəbul etdilər. Bu sənəddə Dumanın qanunsuz buraxıldığı söylənilir, əhali vətəndaş itaətsizliyinə – vergilər verməməyə və əsgər getməməyə çağrılırdı. Onu imzalayanlar arasında Topçubaşov və Ziyadxanov da vardı.
Çarizm Vıborq müraciətnaməsini imzalayanlara qarşı cinayət işi açdı. Onlar üç ay həbsə məhkum edildilər və siyasi hüquqlarını itirdilər, yəni bir daha Dumaya seçilə bilməzdilər. Ziyadxanov və Topçubaşov da üç ay həbsdə oldular.
1917-ci ildə keçirilən seçkilərdə Topçubaşov Ümumrusiya Müəssislər Məclisinə seçildi, daha sonra Cənubi Qafqaz Seyminin üzvü oldu. Bakıdakı mart qətliamından sonra Əlimərdan bəy Bakı soveti tərəfindən həbsə alınır. Buna görə də ilk Cümhuriyyət hökumətində təmsil olunmur.
İkinci Cümhuriyyət hökumətində portfelsiz nazir, daha sonra isə xarici işlər naziri təyin olunur. Avqust ayında fövqəladə səlahiyyətli nazir kimi İstanbula göndərilir. Dekabrın 7-də parlamentin ilk iclasından sədr seçilir. Amma Cümhuriyyətin süqutuna qədər İstanbulda və Parisdə olduğuna görə parlamentin heç bir iclasında iştirak edə bilmir.
Cümhuriyyətin süqutundan sonra Əlimərdan bəy Topçubaşov bir müddət Azərbaycanın dövlət başçısı və nümayəndə heyətinin sədri kimi fəaliyyətini davam etdirdi. Amma SSRİ-nin 1923-cü ildə Böyük Britaniya, 1924-cü ildə Fransa tərəfindən tanınmasından sonra fəaliyyəti xeyli məhdudlaşdı.
Əlimərdan bəy Topçubaşov 1934-cü il noyabrın 8-də vəfat etdi və Sen-Kluda dəfn edildi. Dəfn mərasimində Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və başqa mühacir azərbaycanlılar iştirak etdilər. Elə həmin ay “Qurtuluş” jurnalında Rəsulzadə yazırdı: “Bir millətin siyasi tarixində bu dərəcədə mühüm və davamlı bir yer tutan adam üçün “öldü” deyərlərə inanmayın! – Əlimərdan bəy ölməmişdir!”
Yadigar Sadıqlı
