1948-1953-cü illərdə Ermənistandakı öz tarixi dədə-baba torpaqlarından 150 minə yaxın azərbaycanlı deportasiya olunaraq Azərbaycanın Kür-Araz düzənliyində yerləşdirilmişdir. 1988-ci ildə daha 300 minə yaxın azərbaycanlı öz doğma yurdundan qovulmuş, bununla da Ermənistan monoetnik dövlətə çevrilmişdir. 1988-ci ildə başlayan Qarabağ hadisələri, erməni ideoloqlarının “dənizdən dənizə Ermənistan” adlı sərsəm ideyasını reallaşdırmaq cəhdi kəndlərin, şəhərlərin dağılması, on minlərə günahsız insanın ölümü, yüz minlərlə azərbaycanlının öz tarixi torpaqlarından didərgin düşməsi ilə nəticələnmişdir:
Ermənilər erməni vilayətinin (1828-1840), İrəvan qəzasının (1840-1849) və İrəvan quberniyasının (1849-1917) yaradılmasını həyata keçirdikdən sonra 29 noyabr 1920-ci ildə Ermənistan dövlətinin qurulmasına müvəffəq olublar. 1918-1920-ci illərdə azərbaycanlılara qarşı soyqırımı və deportasiya siyasəti yeridən ermənilər soydaşlarımızın sayını 237.684 nəfərdən (1914) 72.997 nəfərə (1922) endirdilər. Xarici ölkələrdən köçüb gələn erməniləri Qarabağda yerləşdirmək yolu ilə onlar bir niyyətlərini də həyata keçirə bildilər. Rəsmi surətdə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılması baĢ tutdu. 1929-cu ildə Qazaxın 50 kvadratkilometr torpaq sahəsi, Cəbrayıl qəzasının Nüvədi, Ernəzir və Tuğud kəndləri Ermənistana verilib. 1946-cı ildə 40 kvadratkilometr meşə sahəsi Ermənistana bağışlanıb. Sonra Tovuz rayonunun ərazisindən 7,6 kvadratkilometr torpaq sahəsi, Qazaxın ərazisindən müəyyən hissə Ermənistana bağışlanıb. Bədnam qonşularımız Ermənistanda və Dağlıq Qarabağda yaşayan soydaşlarımızın sıxışdırıb çıxarılmasını qarşılarına məqsəd qoymuşdular. Bu səbəbdən də onlar sovet ordusu hissələrindən aldıqları silahlar hesabına əvvəlcə indiki Ermənistanda, sonra isə Dağlıq Qarabağda analoqu olmayan vəhşiliklər törədiblər.
1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dən kütləvi deportasiyasına dövlət səviyyəsində nail oldular. 1988-ci ildən ortaya atılan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi vilayət və ətraf rayonlarda ermənilərin azərbaycanlılara qarşı cəza aksiyalarını daha da gücləndirmişdir. 1990-cı ilin 20 yanvarında Bakıda və digər yerlərdə SSRİ imperiyasının ermənipərəst qüvvələri xalqımıza qarşı faciə törətmişlər. Qazax rayonunun Bağanis-Ayrım kəndinin yandırılması soyqırım siyasətinin yeni həlqələrindən biri kimi təzahür etdi. Qarabağ münaqişəsi adı altında ermənilər Dağlıq Qarabağda Meşəlini, Malıbəylini, Kərgicahanı, Həsənabadı, Quşçuları, Qarabağlını və digər Azərbaycan kəndlərini işğal edib yüzlərlə insanı öldürürdülər. 1992-ci ilin 26 fevralında Xankəndindəki, 366-cı alayın yaxından iştirak ilə ermənilər Xocalı soyqırımını törətdilər. Dinc əhali qətlə yetirildi, şəhər xarabalığa çevrildi. 1988-ci ildən açıq-aşkar başlanmış erməni qəsbkarlığı bəşər tarixinə ən qanlı olaylardan birini də yazdı. Dünyanın ən qədim tarixi yerlərindən olan Xocalı haqqında elmi ədəbiyyatda geniş məlumat vardır. Son tunc və ilk dəmir dövrlərinə, bizim eradan əvvəl VII-XII əsrlərə aid tarixi abidələr mövcuddur. Daş qutu və kurqanlardan ibarət olan bu abidələr öz qoynunda saxsı qab, silah, qızıl ziynət əşyaları, balıqqulağı, şüşə parçaları qoruyub saxlamışdır. Eramızdan əvvəl 3-cü minilliyə aid Xankəndi, Xocalı, Qarağacı yaşayış məskəni, b.e.ə. II minilliyin I yarısına aid Üzərliktəpə şəhər yeri, Xocalı ilə həmdövr olan Axmalı, Dovşanlı, Ballıqaya, Sırxavənd abidələri bu qəbildəndir. Müasir dövrdə dünyamız terrorla üz-üzə qalmışdır. Aparıcı dövlətlər bu istiqamətdə geniş fəaliyyət göstərsələr də, bu şər qüvvələr heç də həmişə ədalət mühakiməsinə çəkilmirlər. Xalqımıza qarşı son dövrlərdə törədilmiş irimiqyaslı cinayətlər, soyqırımların təşkilatçıları haqqında ədalətli qərar çıxarılmasının vaxtı çoxdan çatmışdır.
Adışlı Fidan- Nəsimi rayon sakini, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
