Məlumdur ki, işğal zamanı digər rayonlarda olduğu kimi, Zəngilanın da tarixi, mədəni və dini abidələri yerlə-yeksan edilmişdir.Ermənilər tərəfindən dağıdılmış və təhqir edilmiş bütün dini məbədlərimizin əvvəlki görüntüləri və işğaldan sonrakı görüntüləri tərtib edilir və dünya birliyinin diqqətinə çatdırılır. Bu gün ermənilərin mədəni irsi ilə əlaqədar öz narahatlığını ifadə edən bəzi xarici nümayəndələr, bax, bunu görsünlər, Zəngilan məscidinin qalıqlarını görsünlər, Şuşa məscidlərinin qalıqlarını görsünlər və görsünlər ki, Ermənistan dövləti bizə qarşı mədəni soyqırımı da törədib.
Zəngilan məscidinin bərpasında irəliləyişlər var. Belə ki, minarələrin bərpası işləri sona çatıb, köməkçi binalarda təməl beton işləri də, həmçinin yerinə yetirilib.Bildirilir ki, 2023-ci ilin fevral ayında Zəngilanda aparılan ümumi bərpa işlərinin tamamlanması planlaşdırılır. Qeyd edim ki, Zəngilan məscidinin bərpasına 2021-ci ilin aprel ayında başlanılıb.
Rayonun ermənilərin mədəni terroruna məruz qalmış tarixi-dini abidələri sırasında məscidlər və ziyarətgahlar İmam Hüseyn məscidi (XVII əsr, Zəngilan şəhəri), Zəngilan məscidi (XIX əsr), Malatkeşin məscidi (XIX əsr), Qırıq Muşlan, Muşlan, Rəzdərə kəndlərindəki məscidləri (XIX əsr), Xanazor, Yeməzli alban kilsələrini – (Yeməzli kəndi), Ziya Baba ocağı (Ağkənd), Xanazur türbəsi və piri, Sultan Heydər piri (Bartaz kəndi), Günqışlaq piri, Hacıllı günbəzi, Məlikli Hacı Mir Məhəmməd ocağı, Pirveyis piri, Seyid Musa ocağı (Sobu kəndi), Qaradağlı piri (Şəfibəyli kəndi), Yal piri (Vejnəli kəndi), Soltan ocağı (Yeməzli kəndi) tamamilə dağıdılıb.
Zəngilan abidələri öz memarlıq xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Bu ərazilərdə XIII-XIV əsrə aid sənduqə, qoç, at heykəlli qəbirdaşları ərəb, fars, Azərbaycan dilli yazılarla və müxtəlif relyeflərlə xalqımızın həyatının, məişətinin müxtəlif tərəflərini əks etdirir, tariximizə, toponimikamıza, xalq təbabətinə, etnogenez məsələlərinə aydınlıq gətirir, Azərbaycanın orta əsr mədəni həyatına dair bir sıra məsələləri işıqlandırır.
Zəngilanda 6 məscid, 2 albankilsəsi, 20 ziyarətgahvaridi. Eynizamanda, 70 kitabxana, 3muzey, 4 musiqiməktəbi, 2 kinoteatr, park işğalzamanıyoxedimişdir. AmmacənabPrezidentindediyikimi, dağıdılmışbuabidələr, mədəniyyətmüəssisələrininbinalarıbərpaedilərəközəvvəkigörkəminəqaytarılacaq.
ŞərqiZəngəzurunmühümbirparçasıolanZəngilandagörüləcəkəlavətədbirlərnəticəsindəidxaldanasılılıqböyükdərəcədəazalacaq. Azad edilmiştorpaqlardakəndtəsərrüfatıiləbağlıçoxböyükplanlar var. Ərzaqtəhlükəsizliyiönplandadır. Ölkəbaşçısı da qeydetdiki, son illərdəbuistiqamətdəbirçoxişlərgörülüb.
– Zəngilan məscidi Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bərpa olunacaq. Zəngilanda həyata keçirilən önəmli layihələrindən biri Heydər Əliyev Fondu tərəfindən icra olunur. Belə ki, Zəngilan məscidinin bərpası ilə bilavasitə Fond məşğul olur. İşğal dövründə ermənilər tərəfindən xalqımıza məxsus olan milli-mənəvi dəyərlərin erməniləşdirilməsinə cəhd göstərilib. Buna nail olmadıqda isə onları dağıdıb, təhqir ediblər.
Qarayev Qulam-Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
