Müharibə. Bu dəhşətli sözdən insan üşənir. Müharibə sözü elə insana qorxu, xof gətirir. Amma elə xalqlar var ki, onların taleyinə müharibə sözü yazılıb. Müharibə həmin xalqların həyat tərzinə çevrilib. İmperalist dövlətlər hər zaman müharibə ocağı yaratmağa meyllidirlər. Elə məhz bunun nəticəsi idi ki, XX əsrdə iki dəfə Avropada böyük müharibə ocağı yarandı. Bu məqaləmizdə məhz bu müharibədə tarix yazan bir həmvətənimiz haqqında məlumat vermək istəyirik. Həmzə Sadıqov. Bu ad çoxlarına tanış gəlməyə bilər. Amma bütün yəhudi xalqı bu adı gözəl xatırlayır. Çünki Azərbaycanlı “general”ı yəhudilər öz xilaskarı hesab edir. Gəlin Həmzə Sadıqovun niyə xilaskar olduğunu araşdıraq.
1942-ci ilin qışında general-leytenant Fon Rodenburqun 76-cı piyada diviziyasının qərargahını Sovet döyüşçüləri mühasirəyə alırlar. Bu zaman düşmən asanlıqla təslim olmaq istəmir. Sovet diviziyasının komandanlığı alman diviziyasına təslim olmaq haqqında ultimatum verir. Lakin faşistlər müqavimət göstərməkdə davam edirlər. Sovet qoşunlarının generalı leytenant Həmzə Sadıqova telefonla əmr edir ki, artilleriya batareyası səhərə qədər ara vermədən faşistlərin yerləşdiyi qərargaha atəş açsın. O da bütün gecəni düşmən qərargahına və səngərinə alov yağdırır. Vahiməyə düşmüş faşistlər çıxış yolunu yalnız təslim olmaqda görürlər. Öz nümayəndələrini Sovet komandanlığı ilə görüşə göndərən faşistlər bildirirlər ki, alman generalı Fon Rodenburq yalnız Sovet generalına təslim olmaq istəyir. Diviziyanın komandanlığı ən cəsarətli komandirlərdən sayılan Həmzə Sadıqovu yanına çağırır və şəraiti ona izah edir. Həmzə Sadıqov general obrazına girmək tapşırılır.
Baş leytenant Həmzə Sadıqov ona həvalə edilən tapşırığın öhdəsindən layiqincə gəlir.
Sonralar diviziyada hamı baş leytenantı “general Həmzə Sadıqov”, – deyə çağırırdı. Sadə qəlbli qəhrəmansa bu sözlərdən qətiyyən inciməz, əksinə, fərəhlənərdi.
Bəs Fon Rodenburq kimdir? O, Stalinqrad ətrafında əsir düşən 24 alman generalından biri idi. Birinci Dünya müharibəsində yefreytor rütbəsində iştirak edən Adolf Hitlerin cəbhə yoldaşı, ən yaxın silahdaşı olan bu faşist canisi xüsusi qəddarlığı ilə fərqlənirdi. Fon Rodenburq Hitlerin “bioloji bomba”sının atası adlandırılırdı. İnsan libaslı bir vəhşi olan alman generalı həmin silahı yəhudi uşaqları üzərində sınaqdan keçirirdi. Tarixçilər bir faktı təsdiqləyirlər ki, Hitler Fon Rodenburqun əsir alınması xəbərindən sarsıntı keçirir və ölkədə 3 günlük matəm elan edir. Hitlerin 8 kəşfiyyat generalının sırasında bu faşist canisinin xüsusi yeri olub. Təcrübəli alman generalını “Sadıqaşvili” ləqəbli gənc azərbaycanlı kəşfiyyatçı zabit Həmzə Cümşüd oğlu Sadıqov əsir tutub.
Həmzə Sadıqov alman generalının dindirilmə prosesində şəxsən özü iştirak edir. Bu prosesdəki maraqlı məqamlardan söhbət açmaq istəyirəm.
Fon Rodenburq Stalinqrad cəbhəsində faşist işğalçılarının məğlub edilməsinin birinci səbəbini Bakı şəhərinin alınmaması və benzinin çatışmaması ilə əlaqələndirir. Tarixdən məlumdur ki, Adolf Hitlerin Bakının işğal planı 1942-ci ilin sentyabrın 25-də başa çatdırılmalı idi. Əgər bu əməliyyat uğurla həyata keçsəydi, İohan Fon Rodenburq Bakının komendantı təyin olunacaqdı. Lakin Hitlerin böyük arzusunu qafqazlı balası, azərbaycanlı Həmzə ürəyində qoyur.
Qəhrəman həmyerlimizin şücaətindən 51-ci qvardiya diviziyasının komandiri olmuş general Nikolay Tavortgeladzenin “Belə günlər olmuşdur” adlı xatirə kitabında da geniş bəhs edilir. “Kommunist” qəzetinin 19 sentyabr 1943-cü il tarixli sayının birinci səhifəsində “Faşist generalını əsir tutan igid” adlı məqalədə də Həmzənin cəsarətindən, qorxmazlığından danışılır.
Həmzə Sadıqovun doğulduğu yer, cəbhəyə getdiyi hərbi komissarlıq, ailəsi haqqında məlumatlar “Bakinskiy raboçiy” qəzetinin 1977-ci il 9 may sayında “Volqa döyüşlərinin sədası” başlığı altında yazıda geniş dərc olunur. Məqalədə göstərilir ki, müharibədə aldığı ağır yaralar Ağdam rayon Dövlət Sığorta İdarəsinin rəisi vəzifəsində işləyən Həmzə Cümşüd oğlu Sadıqovun vaxtsız vəfatına səbəb olub.
Həmzə 1915-ci il mayın 10-da Ağdam rayonunda anadan olub. İlk təhsilini də Ağdamda alıb. O, təhsilini davam etdirmək üçün Bakı şəhərinə gəlir və 1938-ci il mayın 10-da ordu sıralarına çağırılır. 1940-cı ildə Birinci Kiyev artilleriya məktəbini bitirərək leytenant rütbəsi alır və 364-cü alayın batareya komandiri təyin olunur. O, müharibənin ilk günlərindən səngərdə dayanır, düşmənə sarsıdıcı zərbələr vurur. 1941-ci ildən Həmzə Sadıqov Cənub-Qərb, Don və Birinci Ukrayna cəbhələrində vuruşur və burada yaralanır. Bir müddət hərbi hospitalda müalicə alır. 1942-ci il mayın 20-də 76-cı diviziyada 122-ci qvardiya topçu alayının divizion komandiri təyin olunur. İgid həmyerlimizin döyüş şöhrəti də məhz bundan sonra başlayır.
Keçmiş SSRİ-nin Müdafiə Nazirliyinin Mərkəzi arxivindən alınmış 10 fevral 1978-ci il tarixli sənəddən xalqımızın qorxmaz oğlu Həmzə Sadıqovun döyüş rəşadətləri haqqındakı qeydləri oxuyuruq: “Stalinqrad yaxınlığında faşist işğalçılarının darmadağın edilməsində baş leytenant Həmzə Sadıqovun komandanlıq etdiyi batareya 200 alman əsgər və zabitini, 15 pulemyot, 20 taxta-torpaq atəş nöqtəsini və istehkamını, 6 müşahidə məntəqəsini, canlı qüvvə və hərbi ləvazimatla dolu olan 10 yük maşınını sıradan çıxarmışdır”.
Həmzə Sadıqovun Stalinqrad cəbhəsindən sonra uzun və çətin cəbhə yolu başlayır. O, Praqanın, Budapeştin və Drezdenin azad olunması uğrunda gedən döyüşlərdə də xüsusi fədakarlığı ilə fərqlənir. Onun döyüşdə göstərdiyi igidliklər dövlət tərəfindən qiymətləndirilir. Həmzə Sadıqov çoxlu orden və medallarla təltif olunur.
Sadə azərbaycanlı balasının, Qafqaz qartalının Volqadan Berlinə qədər uzanan döyüş yolunu izlədikcə gözlərimiz önündə mətin, cəsur gənc bir zabitin, alovlu vətənpərvərin mənalı həyatı canlanır.
Vermaxtın ali rütbəli zabitlərindən olan general İohan Karl Rodenburqun böyük nüfuza sahib olmasının səbəblərindən biri Adolf Hitlerlə yaxın dostluq münasibətləri olub. Onlar hələ gənclik illərindən yoldaşlıq ediblər, gələcək general gələcək fürerin siyasi fəaliyyətində ona dəstək verib, ən ağır və gərgin vaxtlarda, o cümlədən məşhur “Pivə qiyamı” zamanı Rodenburq Hitleri tək buraxmayıb.
İkinci Dünya müharibəsinə başlayanda Hitler Rodenburqa böyük inam bəsləyib. Fürer ən ağır əməliyyatları ona həvalə edib. Təsadüfi deyil ki, Hitler Stalinqrad cəbhəsindəki Vermaxtın 76-cı piyada diviziyasına məhz Rodenburqu komandir təyin edib. Stalinqrad uğrunda gedən döyüşlər hər iki tərəf, SSRİ və Almaniya üçün həlledici məqam sayılıb. Bunu anlayan fürer Stalinqrada ən elit qoşunlarını göndərib. Altı ay davam edən Stalinqrad döyüşləri bütövlükdə İkinci Dünya müharibəsinin gedişatını dəyişib, SSRİ-ni və müttəfiqlərini qələbəyə daha da yaxınlaşdırıb.
Həmin ərəfədə Rodenburq birbaşa Hitlerin əmrlərini icra edib. Özünə güvənli olan Rodenburq bu bölgədə hərbi uğurun qazanılması üçün bütün vasitələrə, ən sərt və amansız tədbirlərə əl atıb.
General Rodenburq həm də yəhudilərin məhv edilməsi üzrə “mütəxəssis” sayılıb. O, Stalinqraddakı bir neçə binanın zirzəmisində girov götürdüyü yəhudi ailələrinin, uşaqların üzərində sınaqlar aparıb. Bununla yanaşı, Rodenburq hələ müharibənin ilk illərində bioloji silah hazırlayan xüsusi bölməyə rəhbərlik edib.
Əsir düşən Vermaxt generalı isə hərbi cinayətkar kimi ittiham olunaraq 25 il azadlıqdan məhrumetmə cəzasına məhkum edilib. O, cəzasını SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin 476 saylı düşərgəsində çəkib. 1955-ci ildə Almaniyaya təhvil verilən Rodenburq 1992-ci ildə, 98 yaşında ölüb.
“Həmzə Sadıqov əsl qafqazlılara məxsus qəhrəmanlıq, qorxmazlıq, mərdlik nümayiş etdirib…”
Mircəfər Bağrov Bakıya qayıtdıqdan sonra Həmzə Sadıqova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adının verilməsi ilə bağlı Moskvaya, Kremlə müraciət edib. Bu məsələdə də Anastas Mikoyan bütün mümkün variantlardan istifadə edərək təltif məsələsinin qarşısını alıb.
Müharibədən sonra Həmzə Sadıqov Ağdama qayıdıb. Həkimlərin bütün səylərinə baxmayaraq onun sağ tərəfdəki iflicini müalicə etmək mümkün olmayıb. O, 1964-cü ildə 49 yaşında aldığı güllə yaralarının tərətdiyi fəsadlardan vəfat edib.
Bu gün bütün yəhudi xalqı öz xilaskarını çox gözəl xatırlayır. Məhz Həmzə Sadlıqovun igidliyi və qəhrəmanlığı nəticəsində yəhudi xalqının qisası alınır və minlərlə yəhudi ölümün pəncəsindən qurtulur. Bu gün Həmzə Sadıqovun ruhu şaddır. Çünki onun Ağdamda olan məzarı məhz igid oğullarımız tərəfindən azadlığa qovuşub.
Qoşqar Salmanlı
