İran İslam Respublikasının Prezidenti İbrahim Rəisi ilə Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan arasında telefon danışığı olub. İbrahim Rəisi bildirib ki, iki ölkə arasında dərin tarixi əlaqələr mövcuddur. Tehran və İrəvan arasında davamlı iqtisadi əməkdaşlıq səviyyəsinin artırılması zəruridir. Nikol Paşinyan telefon danışığı zamanı Azərbaycanla sərhəddə baş verən qarşıdurmalar barədə məlumat verib. Telefon danışığı zamanı İran prezidenti bir daha dövlətinin mövqeyini ifadə edərək Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvanı birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizinə qarşı çıxıb. Bildirib ki, İran Qafqazın siyasi coğrafiyasına edilən hər hansı bir dəyişikliklə barışmayacaq”.
Milli Məclisin deputatı Sahib Alıyevin fikrincə, son günlər Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda baş verənlərlə bağlı Kremldən umduğu dəstəyi ala bilməyən Paşinyan özlərinə daha yaxın sandıqları İranın rəhbərliyinə şikayətlənib: “Telefon danışığı zamanı Rəisinin dedikləri neçə aydır ki, rəsmi Tehranın bildirdiyinin təkrarıdır. Yenilik təkcə budur ki, “Qafqazın siyasi coğrafiyasına edilən hər hansı bir dəyişikliklə barışmayacaq İran” sən demə özü də belə bir dəyişiklik etmək niyyətində deyil. Qafqazın siyasi coğrafiyasında de-fakto dəyişiklik baş verəndə, Azərbaycan torpaqlarının 20%-ə yaxını işğal altında olanda molla rejimi işğalçı Ermənistana nəinki etiraz bildirir, hətta ona və separatçı ünsürlərə hərtərəfli yardım edirdi. İranın özünün Qafqazın siyasi coğrafiyasına dəyişiklik etmək niyyətində olamamasına gəldikdə isə orada “kərimə”ləyənlərin nə istədiklərindən də, hara bağlılıqlarından da, kimdən tapşırıq aldıqlarından da yaxşı xəbərdarıq. Azərbaycanın “Qafqazın siyasi coğrafiyası”na yanaşmasına gəldikdə dövlət başçımız dəfələrlə bildirib ki, bizim heç kimin torpağında gözümüz yoxdur və öz torpaqlarımız üzərində suverenliyimizi tam təmin etmək yolunda da kimsə qarşımızda dura bilməz.
Aydındır ki, İran rəsmiləri Qafqazın siyasi coğrafiyasının dəyişməsinə dözməyəcəklərini deyərkən ilk növbədə Qərbi Zəngəzurun gələcəyini nəzərdə tuturlar. Amma oradakı din “təəssübkeş”ləri, imamların adı gələndə özəlliklə də kamera qarşısnda gözlərindən leysan tökənlər nədənsə unudurlar ki, Xamneyinin sayın Ərdoğanla görüşdə haylarla “min illik əlaqə yolu” kimi təqdim etdiyi həmun torpaqlarda ta ötən əsrin 90-cı ilinə kimi məhərrəmlikdə ya Allah, ya Məhəmməd, ya Əli, ya Hüseyn səsləri gəlir, mərsiyə deyilirdi. İndi ancaq kilsə zənglərini, bir də “Astvats xristos” sədalarını eşitmək olur. Məhərrəmikdə mərsiyə yerinə “ktsorot” və “şarakan” oxunur. Rusiyanın Federal Sərhəd Xidmətinin son açıqlmasında isə bildirilir ki, o “min illik əlaqə yolu”yla İrandan Ermənistana narkotik daşınır. Yəni Qərbi Zəngəzur Azərbaycanın işğal altındakı torpaqlarının bir zamanlar oynadığı rolu oynamağa başlayır, narkotik qaçaqmalçılığının əsas marşrutuna çevrilir. Görünür, bəziləri üçün oranın strateji önəmi həm də bundadır. həmən işğal altındakı torpaqlarımız necə geri qaytarıldısa, kimin nə deməsindən asılı olmayaraq, mən əminəm ki, azərbaycanlılar da bir gün Qərbi Zəngəzur qarışıq didərgin düşdükləri bütün yurd yerlərinə o cür qayıdacaqlar”.
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin Mətbuat Xidmətinin rəhbəri Əziz Əlibəyli məsələ ilə bağlı xüsusi şərhlə çıxış edib:
– Bununla artıq neçənci dəfədir ki, İran prezidenti İbrahim Rəisi və ölkənin baş mollası Zəngəzur dəhlizini ölkəsinin qırmızı xətti adlandırır. Sonuncu dəfə Rəisi və Paşinyan arasında telefon danışığı baş tutub. Rəisi bir daha Paşinyanı əmin edib ki, İran heç bir şəkildə regionda geosiyasi xəritənin dəyişdirilməsini qəbul etməyəcək.
Gəlin, İranın Ermənistan siyasətinə aid suallar qoyaraq cavab verək:
Geosiyasi xəritə nədir?
Coğrafi amillərin siyasi qərarlara tətbiq edilməsi ilkin qəbilə münasibətləri dövründən məlumdur. Çay hövzələri, ticarət yollarının üstü, münbit ərazilər həmişə xüsusi diqqət cəlb edib. Dövlətlər yarandıqdan sonra isə, daha doğrusu müasir sərhəd prinsiplərinin işə düşməsindən sonra geosiyasət xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyə başladı.
Ermənistan inşa edildikdən sonra onun coğrafi mövqeyi Türkiyə – Azərbaycan – İran arasında mühüm rol oynamağa başladı. Regional müstəvidə isə Rusiya üçün ayrıca nüans təşkil etdi.
Bu mənada Zəngəzur Türkiyə, Naxçıvan ilə Azərbaycanı birləşdirə bilər, amma İran düşünür ki, bu yol onun qırmızı xətti olar və siyası coğrafiyanı dəyişə bilər deyə narazıdır.
Baxaq:
1. Azərbaycan iqtisadi layihə icra edir.
2. Azərbaycan Ermənistan ərazisini işğal eləmir, sərhəd çəkmir.
İran nə istəyir?
Maraqlıdır ki, İran 10 noyabr razılaşmasının icrasını ona görə istəmir ki, Rusiya, Türkiyə, Azərbaycan və Britaniya bölgədə iqtisadi zənciri qurur və İran iqtisadi sanksiyalar şəraitində ehtiyacı ola – ola layihəyə qoşulmaq əvəzinə onu şantaj edir.
Niyə? Çünki ilk növbədə Azərbaycan Respublikası güclənir və bu Tehran rejimini çox narahat edir ki, reflektic olaraq Azərbaycanda:
1. Kərimə dövləti qururlar
2. Xalqı şiə və sünni inanclara əsasən bölürlər.
3. Qalib ordunu parçalayırlar.
4. İmam Hüseyni, Xətaini, dini, allahı, peyğəmbəri çox rahat formada istismar edirlər.
Regionda nə dəyişəcək?
Maraqlıdır ki, Zəngəzur dəhlizi açılsa, regionda Azərbaycan Türkiyə ilə birləşir, Türkiyə türk dünyası ilə, Rusiya – Türkiyə bazari Avropa xətli yaranır və bu hazırda toqquşan dünyada alternativ əməkdaşlıq mənbələri yaradır.
İran niyə əvvəlcədən narahatdır?
Hər dəfə İranın qırmızı xətt deyərək açıqlama verməsi belə bir hipotez doğurur: İran nəyi bilir və ya gələcəkdə olanlar nədir?
Təxmin edirik ki, Qarabağda baş verənlərin paralelində Azərbaycan Ermənistan ilə sərhəd xətlərinin dəqiqləşdirilməsini də başa vuracaq.
Qlobal sərmayənin də xeyir – duası ilə üçüncü hədəf Zəngəzur dəhlizidir. İran bunu bilir, güman ki, dəhliz boyunca Ermənistanın məcburetmə əməliyyatına məruz qalacağını (10 noyabr razılaşması imkan verir) hesablayıb. Məhz ona görə preventiv davranmağa çalışır.
Başqa bir detal:
Rusiya Ermənistanla İran arasında dövlət sərhədində nəzarəti gücləndirir.
Bildirilib ki, 8-9 ay əvvəl Ermənistanın Mehri rayonu ərazisində 5 modul tipli məntəqə quraşdırılıb.
Məlumata görə, Rusiya hərbi hissəsi həmin ərazidə 67 ildir xidmət edir. Ancaq indiyədək Ermənistan-İran sərhədində belə məntəqə olmayıb.
Qeyd edilib ki, bu, İrandan Ermənistana narkotik və psixotrop maddələrin qanunsuz ötürülməsi hallarının artması fonunda baş verib”.
Təbii ki, hazırda qara pullara böyük ehtiyac duyan Rusiya üçün üçüncü bir ölkədə narkotik tranziti ilə bağlı vəziyyətin qənaətbəxş olmasının heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Yəni konkret olaraq 67 il bölgədə əsgər saxlayan Rusiyanın bu addımı İranın artan hədələri fonunda atması faktı daha maraqlıdır.
Bu arada Rusiya Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı son mövqeyini də açıqlayıb. Dəhliz reallaşmalidire və bölgədə xidməti fəaliyyəti FTX aparacaq və heç bir Ermənistan hərbçisini orda görməyəcəyik.
Bir neçə gün əvvəl Türkiyə xarici işlər naziri Çavuşoğlu da bildirdi ki, Zəngəzur dəhlizi açılacaq, alternativi yoxdur…
Xarici İşlər naziri Ceyhun Bayramov isə açıqladı ki, “Azərbaycan və Türkiyənin hələ nail olacağı çox hədəf var.”türküstan.info
