Biirinci qarabağ müharibəsindəki məğlubiyyət xalqımızı mənəvi cəhətdən sarsıtmışdır. o məğlubiyyətin də səbəbləri bəllidir. o vaxt antimilli ünsürlər hakimiyyəti zəbt etmişdilər, hakimiyyət uğrunda mübarizə aparmışdılar, hakimiyyətə gəlmək üçün şuşa kimi alınmaz qalanı faktiki olaraq ermənistana, ermənilərə təslim etmişdilər. şuşa və laçın işğala məruz qalandan bir ay sonra axc-müsavat cütlüyü hakimiyyətə gəldi. onlar bu faciə üzərində, tökülən bu qan üzərində, milli rəzalət üzərində hakimiyyətə gəldilər və hakimiyyətdə qaldıqları bir il ərzində ölkəmizi bərbad vəziyyətə qoydular, vətəndaş müharibəsinə start verdilər, öz əsgərlərini əsir götürdülər. torpaqlar əldən gedirdi, onlar isə talançılıq, soyğunçuluqla məşğul olurdular. hakimiyyəti möhkəmləndirmək üçün bütün səylərini səfərbər etmişdilər.
1991-ci ilin sonu 1992-ci ilin əvvəlində münaqişənin hərbi mərhələsi başlandı. keçmiş sovet ittifaqının parçalan- ması və azərbaycanda daxili çəkişmələr nəticəsində yaranmış siyasi qeyri-sabitlikdən istifadə edərək, ermənistan xarici hərbi yardımla dağlıq qarabağda hərbi əməliyyatlara başladı. 1992-ci ilin fevral ayında erməni vandalları tərəfindən xocalı şəhərində azərbaycanlılara qarşı misli görünməmiş qanlı soyqırım faciəsi törədildi. 1992-ci ilin may ayında şuşa şəhəri və laçın rayonu, 1993-cü ildə isə kəlbəcər, ağdam, füzuli, cəbrayıl, qubadlı və zəngilan rayonları işğal edildi.
1993-cü ildə bmt təhlükəsizlik şurası azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən bütün işğalçı qüvvələrin dərhal çıxarılmasını tələb edən 4 qətnamə qəbul etdi. lakin ermənistan höküməti bu qətnamələrə məhəl qoymurdu. 1994-cü ildə bişkekdə rusiyanın vasitəçiliyi ilə atəşkəs imzalanmışdır. buna baxmayaraq ermənistan tərəfi atəşkəsi pozmaqda davam edirdi.
2003-cü ilin yayından etibarən erməni tərəfinin atəşkəsi pozma halları kəskin şəkildə artmışdır. onlar azərbaycan əsgərləri ilə yanaşı, ətraf ərazilərdə yaşayan dinc əhaliyə də atəş açır, onları qətlə yetirirdi.
27 sentyabr 2020-ci il səhər saatlarında ermənistan silahlı qüvvələri genişmiqyaslı təxribat törədərək cəbhəboyu zonada yerləşən azərbaycan ordusunun mövqelərini və yaşayış məntəqələrini iriçaplı silahlar, minaatanlar və müxtəlif çaplı artilleriya qurğularından intensiv atəşə tutmuşlar. ermənistan ordusunun döyüş aktivliyinin qarşısını almaq, mülki əhalinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə azərbaycan ordusunun komandanlığı tərəfindən qoşunların bütün cəbhəboyu sürətli əks-hücum əməliyyatı başlaması barədə qərar verildi. azərbaycan respublikasına qarşı silahlı hücumlar etməsi və mütəmadi hərbi təxribatlar törətməsi ilə əlaqədar olaraq, prezident ilham əliyevin fərmanı ilə 28 sentyabr saat 00:00-dan azərbaycan respublikasının bütün ərazisində hərbi vəziyyət elan edildi. 28 sentyabrda imza- lanmış sərəncama görə isə respublikada qismən səfərbərlik elan edildi.
ikinci qarabağ müharibəsi zamanı azərbaycan xeyli az itki ilə böyük zəfərə imza atdı. başlanğıcda bir sıra kəndləri və strateji körpüləri işğaldan azad etdikdən sonra azər- baycan silahlı qüvvələri oktyabrın 22-də qarabağın iranla cənub sərhədini tamamilə azad etdi və 23 oktyabrda laçın dəhlizinə doğru irəliləməyə başladı. laçın dəhlizi qarabağdakı qondarma qurumla ermənistanı birləşdirən yeganə böyük (digərləri ilə müqayisədə) magistral yol idi. azərbaycan ənənəvi olaraq gün ərzində hərbi karvanların qarşısını almaq üçün artilleriya, minaatan və hətta birbaşa atəş və ya idarə olunan raketlərlə ermənistan ordusuna zərbələr endirirdi.
44 gün sürən hərbi əməliyyatlar nəticəsində rəşadətli azərbaycan ordusu tərəfindən cəbrayıl, füzuli, zəngilan, qubadlı şəhərləri, zəngilan rayonunun mincivan, ağbənd, bartaz qəsəbələri, xocavənd rayonunun hadrut qəsəbəsini və bir çox kəndləri, tərtər rayonunun suqovuşan kəndi, xocalı və laçın rayonlarının bir neçə kəndləri daxil olmaqla, ümumilikdə, 300-dən çox yaşayış məntəqəsi, o cümlədən ağdərə, murovdağ və zəngilan istiqamətlərində mühüm strateji yüksəkliklər işğaldan azad edilmişdir.
noyabrın 8-də 28 illik həsrətdən sonra azərbaycan xalqı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən və rəmzi məna daşıyan şuşa şəhəri işğaldan azad edilmişdir. qarabağın tacı olan şuşa şəhərinin azad edilməsi dünya hərb tarixinə düşəcək unikal hərbi əməliyyatlardan olmuşdur.
azərbaycan əsgəri əsl qəhrəmanlıq, mərdlik, şücaət, rəşadət nümunəsi göstərdi. düşmənin 30 il ərzində qurduğu, milyonlarla vəsait sərf etdiyi nəhəng istehkamlar qısa müddətdə darmadağın edildi, müzəffər ordumuzun tətbiq etdiyi savaş strategiyası müasir hərb tarixinə yeni örnək oldu.
44 gün davam edən haqq mübarizəsi sayəsində bütün dünya gördü ki, azərbaycan bir yumruq kimi birdir. inanırıq ki, tarixin bu keşməkeşli sınağından üzüağ, alnıaçıq, şərəflə və qürurla çıxan azərbaycan qələbəmizin rəmzinə çevrilən dəyərlərimizi daha da möhkəmləndirəcək və dünyanın formalaşmaqda olan yeni strateji mənəzərəsində öz mövqeyini daha da gücləndirəcək.
Minarə Quliyeva
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
